De bron van licht

Het geeft een vreemde sfeer, die onbestemde lijnen en tijden. Eén ruimte verder wordt alles ineens duidelijk. De waarschuwing van de toezichthouder is niet voor niets geweest, het contrast tussen de lichte ruimte en deze donkere zaal is enorm. Vanuit het donker rijzen zes levensgrote lichtsculpturen op, waarin de tekeningen van de vorige ruimte te herkennen zijn. De lichtbundels bewegen, draaien rond en veranderen van vorm, op de tijdstippen die de tekeningen aangaven. De bezoekers verkennen eerst voorzichtig de ruimte, voordat ze de installaties van dichtbij durven te betreden. Anthony McCall heeft met zijn zogenoemde Solid Light Films een nieuwe eigen wereld gevormd. Deze wonderlijke wereld van de Britse kunstenaar Anthony McCall wordt voor het eerst getoond in Nederland met de tentoonstelling: Anthony McCall: Solid Light Films and other Works 1971-2014 in EYE Amsterdam.

Naast de prachtige lichtsculpturen zijn er tekeningen, foto’s en resultaten van performances te vinden. Met het werk wat McCall in de afgelopen veertig jaar heeft verzameld, vult hij een expositie met de twee dingen die het belangrijkste zijn in film: licht en geluid. Toch kan het werk van McCall niet direct als ‘film’ bestempeld worden. Hij creëert met dit werk een nieuwe categorie binnen de kunstgeschiedenis, een die op het raakvlak ligt van ‘film’ en ‘sculptuur’.

Solid Light Films betekent letterlijk: ‘films van massief licht’. Deze omschrijving is precies wat de bezoeker bij de expositie te zien krijgt. De lichtbundels worden op zo’n manier gepresenteerd dat ze bijna uit een vast materiaal lijken te bestaan. De aarzeling om dichterbij te komen is zichtbaar, totdat de bezoeker voorzichtig een hand door het licht heen durft te steken. Het licht valt als een gordijn over de bezoeker heen en zonder dat deze het door heeft, wordt hij één met het licht. De lichtbundel beweegt onopvallend. De enige duidelijk zichtbare beweging is afkomstig van de rook uit de rookmachines, die telkens een gedoseerde hoeveelheid in de lichtbundel blaast. De rook maakt een prachtig patroon in het licht en trekt veel bewondering van de beschouwers.

In tegenstelling tot wat we gewend zijn van film draait het bij deze lichtinstallaties niet om het afgebeelde, maar om de bron van het licht; de projector en de lichtbundel zelf. McCall laat de bezoekers het licht op hun eigen manier ontdekken en zorgt ervoor dat zij zelf een onderdeel worden van de expositie.

De tentoonstelling bestaat uit vier onderling met elkaar verbonden zalen. De eerste twee zalen laat schetsen, tekeningen en prototypen zien van de sculpturen. Het is bijzonder om te zien hoe McCall te werk is gegaan. Afgaande van de hoeveelheid cijfers en getekende rasters die er te zien zijn, lijkt het werk bijna afkomstig te zijn van een wiskundige. Ondanks dat er verschillende werken te vinden zijn, heeft vrijwel ieder werk te maken met de lichtsculpturen. Achter in de tweede ruimte is een korte film te zien van één van McCall’s vroege performances. Deze film, Landscape on fire, is gemaakt in 1972 en demonstreert één van zijn vuur-performances. Hier is te zien hoe de kunstenaar een raster van vuurtjes aansteekt op een open landschap. De nadruk wordt gelegd op het geluid wat te horen is bij het aansteken van het vuur.

De laatste zaal wordt door een grote, geluidsdichte deur afgesloten van de rest van de tentoonstelling. Er klinkt een oorverdovend hard geluid in de ruimte. Het gebulder komt uit vijf kleine kastjes op de grond, die het geluid van ‘de zee’ nabootsen. De beschouwer kan zich zonder moeite de rollende golven voorstellen. Deze installatie, de Traveling Wave, heeft niks te maken met licht. In de eerste instantie lijkt dit werk los te staan van de rest van de expositie. De afscheiding van de andere zalen is daarom niet alleen noodzakelijk, het geluid van dit werk zou de lichtsculpturen verstoren, maar is ook een duidelijke keuze geweest. Ondanks dat er niet met licht wordt gespeeld, komt deTraveling Wave wel voort uit eerdere kunstwerken van McCall. Bij de performance Landscape on fire speelde McCall al eerder met de invloed van geluid op de verbeelding en met dat uitgangspunt is hij in dit werk verder gegaan.

Het is duidelijk dat McCall in zijn werk terug wil gaan naar de basis van, in dit geval, licht en geluid. Hij doet dit door de aandacht van de bezoeker niet op het onderwerp te laten vestigen, maar op de bron. In deze prachtige expositie staan contrasten centraal. Lichte ruimtes worden afgewisseld met donkere ruimtes en absolute stilte met een bijna angstaanjagend hard geluid. McCall prikkelt de zintuigen van zijn bezoekers en neemt hen mee in zijn onderzoek naar een nieuwe kunstvorm.