De bewijsvoering voor het denkbeeldige Werk op papier bij Galerie Wit
Van 16 oktober t/m 13 november 2016 is in Galerie Wit in Wageningen de tentoonstelling ‘Werk op papier’ te zien met bijdragen van Alicja Webachowska, Esmee Seebregts, Kim Habers, Lenneke van der Goot, Marcel Reijerman, Marijke Mink, Meinbert Gozewijn van Soest, Miriam Pertegato, Nicolas Sanchez en Marena Seeling. Alex de Vries gaat in op het werk van de tien kunstenaars.
‘Werk op papier’ klinkt algemeen en neutraal en toch is dit een karakteristieke en scherpzinnige tentoonstelling door de keuze voor de kunstenaars en de combinatie van wat ze maken. Dat levert tegelijkertijd een uiteenlopend én samenhangend beeld op van de kwaliteit van persoonlijke handschriften. Handschrift is uiterst afhankelijk van materiaalkeuze, van de ondergrond waarop of waarmee deze kunstenaars werken, maar ook van het instrument waarmee ze het bewerken, van potlood en penseel tot schaar en mes en allerlei andere middelen waarmee het op en in papier tot verbeelding komt. Papier is in feite niks bijzonders, maar wel weer beduidend in niet feitelijke zin, als drager van een artistieke stelling.
Dat is wat deze tentoonstelling laat zien: de kunstenaars stellen iets voor. Dat wil nog niet zeggen dat hun werk iets voorstelt, in de zin van de geijkte vraag van veel beschouwers die maar een enkel antwoord kent: het stelt voor wat u ziet, wat u erin ziet. Dat het dan soms iets anders is dan wat de kunstenaar heeft gemaakt, bepaalt het spanningsveld tussen kunst maken en naar kunst kijken. Dat zijn twee verschillende dingen en ze vallen lang niet altijd samen en het is ook de vraag, als dat wel gebeurt, of het zo’n gelukkige gebeurtenis is. Het is spannender als er ruimte zit tussen maken en kijken, zodat er een veld is waarop iets uitgevochten kan worden door toenadering te zoeken, er iets te vinden dat voor tweeërlei uitleg vatbaar is, maar waar je toch overeenstemming over kunt bereiken.
Wat zien we als we naar het werk van deze kunstenaars kijken? Bij Alicja Werbachowska is er meteen sprake van een veld zoals hierboven aan de orde is gesteld. Hoe concreet haar tekeningen ook zijn, je ziet vooral een schijngestalte van de begrippen eenvoud en minimalisme die onmiddellijk bij je opkomen. Als je aan de eerste indruk voorbij gaat, zie je vooral complexiteit van denken, varianten, afwijkingen, composities die scheef en scheluw zijn, rationaliteit die vooral blijk geeft van een gevoelsmatige benadering van de opgave die de kunstenaar zich stelt. Je ziet in ieder werk de mogelijke uitkomst van een parallelle vraagstelling die ermee wordt opgeroepen. Ieder werk kent een afwijkende ontwikkeling die inherent is aan een interne logica die wordt ondermijnd door een onverwachte mutatie van binnenuit. Werbachowska probeert daarmee in de tekening in het reine te komen. Vanuit een zuiver voornemen doet zich een vervreemding voor die onderdeel uit moet gaan maken van dat oorspronkelijke idee, juist door ervan af te wijken.
Bij Esmee Seebregts is het de voorstellingsloze gestalte van kleur die in het oog springt. Die komt zo onmiddellijk op je af dat je nauwelijks gelegenheid hebt om je te bedenken. Het is een visuele overval met kleur. Maar er is meer dan dat want de abstractie in het werk heeft ontegenzeggelijk een atmosferisch gehalte en een natuurlijke gedaante. Je vraagt je daardoor af hoe je erin aanwezig kunt zijn, hoe het is om in de verschijning van het werk te verblijven, daar deel van uit te maken. Haar werk is niet een bestemming die je kiest, maar een lot dat je treft. Je bent er ondergeschikt aan, of je je er nu tegen verzet of je eraan overgeeft.
De tekeningen van Kim Habers die zowel twee- als driedimensionaal zijn, die als installatie of in kunsthistorische zin wellicht traditioneler, maar in hun gedaante spectaculairder als environment functioneren. Je kunt dat ervaren in haar gigantische wandschildering in het trappenhuis van het nieuwe onderwijsgebouw Orion op de campus van Wageningen Universiteit. Haar getekende driedimensionale environments kennen een chirurgische precisie. Het scalpel is voor haar in het verlengde van pen en potlood het ultieme instrument. Haar werk op papier is vooral werk met een rapier, op het scherp van de snede. Wat ze op papier maakt, krijgt in de ruimtelijke versnijdingen een virtuositeit die ertoe veroordeeld is verruïneerd te worden. Je ziet bij haar een bouwkundige historie van virtuele constructies met een monumentale status in een mum van tijd teloorgaan in de geschiedenis. Het is alsof bij haar de tekening als idee keer op keer door een aardbeving wordt getroffen, een hersenschudding, waarvan ze bij moet komen, plat op bed in een verduisterde kamer. In die afzondering ontstaan dan vanzelf weer nieuwe constructies in haar hoofd die moeten worden getekend om haar ideeën te vangen. Zij is de spin die het web maakt waarin wij worden gevangen. Als kijker zijn wij haar prooi.
De verbeelding van Lenneke van der Groot heeft de aard van een semiwetenschappelijke constructie van een onbestaanbare wereld die nu eenmaal bezit van haar heeft genomen. Haars ondanks is het een mogelijkheid om juist daarin zichzelf te zijn. Ze komt er iets tegen waarmee ze in haar dagelijkse leven, in het alledaagse bestaan, onbekend is, maar dat in het wezen van haar kunstenaarschap onvermijdelijk is. Het is een conflictueuze verhouding tussen een instinctief naturel leven en een berekende geometrie van planetaire aard. Alle draait in onlosmakelijke verhoudingen om elkaar heen in een magnetisch veld waarin zo en dan de polen heen en weer schieten en zonneflarden het equilibrium verstoren.
Kijkend naar de tekeningen van Marijke Mink raak je verloren in wat je ziet om juist daar iets te vinden wat je niet zocht maar zich aandient als een verloren souvenir. Je was iets vergeten, omdat je niet wilde weten dat het ertoe deed en nu zie je het cruciale belang ervan. Zo snijdt het werk van Marijke Mink de erkenning aan van de zaken die we ontkennen en waar we niet onderuit kunnen als het erop aankomt. Ze doet dat in een tekenstijl waaraan iedere pretentie vreemd is en die juist daarom zo effectief is. Ieder detail heeft iets willekeurigs en daardoor is er meteen het besef dat hier het tegendeel het geval is. Alles is er met een reden en niets is onooglijk totdat de kijker dat waardeoordeel eraan hecht. In haar tekeningen zie je dat we de kluts kwijt zijn, maar vooral omdat we niet weten wat de kluts is.
Marcel Reijerman is nooit uitgetekend zoals wij nooit uitgekeken zijn en zeker niet op zijn tekeningen. In zijn werk dat nooit vol genoeg kan zijn, zien we zoveel dat we meteen beseffen dat het misschien wel te weinig is. Er is altijd nog meer dat gezien kan worden maar niet is getekend. Er blijft maar één ding over en dat is bekijken wat je ziet. Wat er niet is, laat je over aan je verbeelding. Je ogen draaien in de tekeningen van Marcel Reijerman als een draaikolk in de rondte. Razendsnel tollen de beelden om je heen die je naar beneden zuigen en waarin je tenslotte verzuipt om naar adem happend proestend boven te komen, het water als een fonteintje uit je mond spuitend. Je voelt je als een kikker met de snavel van een reiger boven je die hopelijk door de vertekening die het water veroorzaakt net naast je zal spiesen en jij de dans kunt ontspringen.
Meinbert Gozewijn van Soest tekent met zo’n accuratesse dat je onmiddellijk beseft dat alles wat er gemakkelijk aan lijkt, alleen maar tot stand kan komen door het voor de hand liggende te vermijden. Als je mensen tekent die herkenbaar zijn gaat het niet zozeer om realistische gelijkenis, maar om waarachtigheid van uitdrukking. Als de tekening een analogie is van de werkelijkheid, dan is het een saai en voorspelbaar gegeven, een feitelijke omstandigheid die verbeeldingskracht ontbeert. En wat bij Van Soest meteen in het oog springt: hij verbeeldt in zijn tekeningen de aard van wat hij tekent. Niet de werkelijkheid is de waarheid, maar de tekening. Hoeveel oefening er ook met zijn werkwijze gemoeid gaat, je mag die er nooit aan afzien. Als je ziet hoeveel vaardigheid en inspanning zo’n tekening vereist, hou je je met randverschijnselen bezig, dat het zo knap is om zo te kunnen tekenen. Maar het is niet zozeer knap, maar vooral een straf om dat te kunnen, want je moet er altijd aan voorbij gaan om iets existentieels tot stand te brengen dat alleen binnen de tekening waar is en gerechtvaardigd wordt. Het kan nooit alleen een aan de werkelijkheid ontleende weergave zijn van wat is waargenomen; Meinbert Gozewijn van Soest bewijst dat het vooral de bewijsvoering is voor de geloofwaardigheid van het denkbeeldige.
Miriam Pertegato is een tekenaar die laat zien dat je met bijna niets – een potlood – alles in de hand hebt. Het is wel een kwestie dat je het niet in de hand houdt; het moet uit de hand lopen. De tekening moet iets tot stand brengen wat er buiten die tekening niet is. Het is een kwestie van het onbestaanbare tot stand brengen. Het is zo moeilijk een tekening te maken die ertoe doet en het vanzelfsprekend te laten zijn. Miriam Pertegato heeft in 2011 een tekening gemaakt van een meisje met een hond aan de lijn. Op de tekeningen is het meisje voor iets meer dan driekwart in beeld, haar hoofd ontbreekt; bij de schouders houdt het papier aan de bovenkant op. Toch halen we ons bij het kijken naar de tekening haar gezicht voor de geest. De beleving van de kunst is een onstoffelijke kwestie. Alles aan haar tekeningen oogt kwetsbaar, maar bij het kijken naar haar werk besef je, dat je het zelf bent die kwetsbaar is. Die tekeningen zijn ongenaakbaar.
Nicolas V. Sanchez hanteert in zijn tekeningen onder meer de kleurenbalpen waardoor zijn tekeningen een onmiddellijk maar onwerkelijk karakter hebben. De geloofwaardigheid van zijn werk is zo hoog dat je meteen twijfelt aan je eigen waarneming. Je ziet een omgeving die het midwesten van Amerika in beeld brengt, een nogal desolaat maar desondanks aantrekkelijk gebied met schuren, stallen, silo’s, dieren, hekken, vegetatie, voorzieningen en mensen die een op zichzelf teruggeworpen en zelfstandige indruk maken, alsof ze zich er niets aan gelegen laten liggen dat er andere middelen van bestaan zijn dan waarvan zij afhankelijk zijn. Ze zijn in hun onderlinge samenhang afhankelijk van elkaar en dat maakt hun verschijningsvorm in het werk van Sanchez zo overtuigend. Opmerkelijk is dat zijn werk weliswaar in die verlaten landschappelijkheid van de grote vlakten is gesitueerd, maar dat het een huiselijke intimiteit heeft. Die ons vreemde omgeving komt daardoor heel nabij en die nabijheid is de verrassende kwaliteit in zijn werk. Hij brengt iets binnen bereik wat in feite ver van ons afstaat.
Marena Seeling maakt in haar aquarellen een sculpturale gewaarwording van landschappelijke en stedelijke aard voelbaar. Tegelijkertijd is het een vorm van concrete en coloristische archeologie in een poëtisch picturalisme. Al haar werken staan weliswaar geheel op zichzelf, maar in relatie tot elkaar brengen ze een samenhang teweeg alsof er een rivier stroomt van de oorsprong in de bergen naar de uitmonding in zee. Je kunt haar werk ook opvatten als een delta aan gewaarwordingen die ze in haar directe omgeving opdoet. Daarbij is wat zich visueel aandient de onderstroom van haar opvattingen over wat ze meemaakt en ondergaat. Als kunstenaar moet ze met haar werk een standpunt innemen, bepalen waar ze staat en hoe ze erover denkt, wat erbij komt kijken en waarom ze er iets over kwijt wil. Het mooie van haar werk is dat ze er iets in kwijt kan, maar dat het niet verloren gaat. In haar nieuwe publicatie ‘Water Colors’ die bij deze tentoonstelling wordt gepresenteerd is dat goed te ervaren. In die aquarellen brengt ze een gebiedsontwikkeling in kaart. Ze geeft zich over aan een rivier die ruimtelijk expandeert. Het is een vorm van controle krijgen door de controle te verliezen. Het stroomt over en de aquarellen lopen ervan over. Ze laat in foto’s zien wat de situatie is die ze heeft aangetroffen en vervolgens in haar aquarellen hoe ze die de vrije loop laat. Alles is gekaderd om daaraan voorbij te gaan.
Alex de Vries
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl