Daar waar we geen ogen hebben
We maken een foto als we een moment niet willen vergeten, om het te bewaren, om eraan herinnerd te worden. Het is een manier om grip te krijgen op het passeren van de tijd, op het feit dat alles voorbij gaat en dat het nu een moment later alweer tot het verleden behoort. We hebben de neiging om dit tegen te gaan, om het vast te houden, bij te blijven, hoewel dit toch nooit lukt.
Met andere woorden: ’Now will not be with us forever’, een eerlijk statement dat de titel vormt van het werk van kunstenaar Maurice van Es, een serie van 8 gebundelde boeken met foto’s. Foto’s van alledaagse dingen, voorstellingen, herinneringen, stilstaande beelden om de tijd onder controle te krijgen. Het is wat fotografie in essentie is. Maurice van Es is zich meer bewust dan de meeste mensen welke momenten je echt vast wilt houden voor later. De meeste mensen hebben stapels vakantiefoto’s uit Frankrijk. Een caravan onder een boom, een close-up van een zonnebloem, een prakje eten vervaardigd op het campinggas. Maurice van Es vangt de alledaagse kleinigheden, waar de ziel van een persoon in wordt gevangen. Zijn puberale broertje die wegrent voor zijn camera en op iedere foto om de hoek van de muur verdwijnt, stapels opgevouwen was van zijn moeder -want moeders stapelen volgens van Es alles op en verheffen het stapelen tot kunst- .Opa die met zijn oude smalle armen zijn trui uittrekt, of de auto van zijn vader, zijn trouwe vader die na iedere opening, na ieder transport of prijsuitreiking in zijn auto op de kunstenaar staat te wachten.
Verleden – heden – toekomst. Het is een constructie, een concept, een idee, waar we dagelijks mee in aanraking komen, meestal zonder bewustzijn. Het zit ingebakken in ons begrip van tijd. We bewegen ons in de tijd, of de tijd beweegt in ons, voort op een rechte lijn, vooruit, blik gericht op de toekomst, die op zijn beurt echter ook met dezelfde snelheid vooruit beweegt. Dit is het begrip van tijd, tenminste, zo is hoe wij het hier in Nederland begrijpen.
Iedere cultuur heeft zijn eigen begrip van tijd en bestaan er verschillende tijdsbeelden en -concepten. Tijd is, zoals eerder gezegd, iets waar we grip op proberen te krijgen, omdat we het constant voelen. Het indelen in systemen, blokken, kalenders, en ook het concept van verleden – heden – toekomst, is een poging om dit gevoel vast te pakken. Het westers tijdbegrip wordt het lineaire tijdsbegrip genoemd, simpelweg omdat we tijd zien als een rechte lijn, als een weg, die voor ons uitstrekt. In veel Oosterse culturen hebben mensen er echter een cyclisch tijdsbegrip, zij zien tijd als iets wat zich beweegt in cirkels, en geloven dat gebeurtenissen zich herhalen, zij het in één of meerdere levens.
Op Madagascar leven de Malagasy, zij hebben een van de meest interessante tijdsbegrippen die bijna tegenovergesteld is aan die van ons. Zij zien de tijd als iets wat door je heen beweegt, in plaats van dat wij ons door de tijd bewegen. Volgens het begrip van de Malagasy beweegt de tijd zich voort, door ons hoofd, van achter naar voor. De toekomst ligt achter ons, daar waar we geen ogen hebben en hem daardoor niet kunnen zien. Vanuit de toekomst komt de tijd ons hoofd in, daar waar het nu is, en waar we er ons bewust van worden. Vanuit onze ogen, verdwijnt de tijd uit ons hoofd, uit het nu, en strekt het zich voor ons uit in het verleden, daar waar we er naar kunnen kijken en ervan kunnen leren.
In Madagascar is tijd een meer vloeibaar begrip dan hier in Nederland. Doordat de toekomst iets is wat achter je ligt, is de druk minder groot om je acties er op af te stemmen, omdat je er simpelweg geen invloed op hebt. Op die manier ben je meer in het nu, daar waar je echt iets kun doen. De druk om het verleden te memoriseren door bijvoorbeeld het maken van foto’s, is ook minder groot. Het ligt meer open, er is meer rust, omdat het verleden daar is waar je er, vanuit je ervaring, naar kunt kijken, en daar waar je voorouders over je waken. In Madagascar is een actie altijd een gevolg van een specifieke gebeurtenis die niet gepland of uitgedacht is. Als je een vriend tegenkomt, breng je de dag met hem door. De bus vertrekt niet op vastgezette tijden, maar pas als hij vol is.
In het rijtje verleden – heden – toekomst, is het heden de enige component waar we werkelijk invloed op hebben. Menig kunstenaar heeft zich aan de tijd gewaagd. Misschien wel de bekendste is On Kawara, die eigenlijk precies hetzelfde doet als van Es; het nu beetgrijpen voor het voorbij is. Hij doet dit aan de hand van schilderijen. In zijn ‘Today’ series schildert hij de datum van de dag, als tekst, in de taal van het land waar hij zich op dat moment bevindt. Het schilderij moest binnen de dag waarop hij eraan begon, de dag van de geschilderde datum, af zijn, zo niet dan vernietigde hij het. Kawara maakte deze schilderijen van 4 januari 1966 tot 12 januari 2013, tot vlak voor zijn dood.
Een ode aan het nu, het niks, het beweegt niet, het gaat niet voorbij, het duurt eeuwig voort, anders dan het verleden of de toekomst. Of gaat het juist alleen maar voorbij? On Kawara’s vraag was eigenlijk hetzelfde: hoe kan het onzichtbare, zichtbaar worden? En ook Maurice van Es, streeft naar eenzelfde doel. Zij geven een beeld aan dat wat we eigenlijk allemaal wel eens willen: grip krijgen op het voorbij gaan van de tijd, de toekomst die overvloeit in het nu, en vervolgens verandert in het verleden voor we er erg in hebben; om eens, voor een keer, de tijd stil te kunnen zetten.
Kunst heeft het vermogen de tijd te kunnen vervormen; te vertragen, stil te zetten of er doorheen te reizen.
In een serie artikelen zal Sanne de Vries kunstwerken onderzoeken en interpreteren, de tijd binnenstebuiten te keren.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl