Componeren op het kleurenklavier – Atelierbezoek: Ditty Ketting

29 november 2018

Ditty Ketting, die in 1952 als Ditty Meijboom werd geboren, woont en werkt haar hele leven op Pernis. Toen ze twintig was trouwde ze met Aart Ketting die in het familiebedrijf W. Ketting & Zn. ging werken, een schroothandel aan de rand van Pernis dat sinds 1936 deel uitmaakt van Rotterdam. Ditty Ketting werkt nog altijd twee dagdelen per week in het voormalige bedrijf van haar man, dat inmiddels door diens neef en nicht is overgenomen. Als je haar abstract geometrische schilderijen kent, is het moeilijk je Ditty Ketting als een werknemer van een schroothandel voor te stellen, maar volgens haar man Aart is ze er op haar plaats: “Er is niemand die zo goed kan ordenen, dossiers opslaan, archiveren en systematiseren als Ditty.”

Voordat Ditty Ketting op haar 23ste naar de kunstacademie in Rotterdam ging, werkte ze na haar middelbare school vijf jaar op het kantoor van olieraffinaderij Chevron, terwijl Aart bij Shell werkzaam was. Dat zijn heel voor de hand liggende betrekkingen op Pernis. Toch hebben ze zich aan de olie weten te onttrekken; Ditty als kunstenaar en Aart als ondernemer met een eigen bedrijf.

De belangstelling van Ditty Ketting voor de beeldende kunst werd gewekt door dorpsgenoten Willem Oorebeek en Cor van Dijk, die ze al sinds haar 16de kende van de jeugdsoos van Pernis. Willem en Cor gingen allebei naar de kunstacademie en Willem begon met het geven van lithocursussen. Daar deed Ditty aan mee en zo maakte ze een hoeveelheid werk waarmee ze toelating op de academie deed. Ze werd gezien als iemand die naar de afdeling Reclame en Publiciteit zou gaan, maar na het algemene eerste jaar ging ze naar de afdeling TSO: tekenen, schilderen, ontwerpen. Daar kreeg ze les van onder anderen Arie aan de Wiel, Kees Franssen en Klaas Gubbels. Op de academie leerde Ditty wel figuratief werken via onder andere de modeltekenlessen van ‘meneer’ Aan de Wiel en door die oefeningen wist ze zich er ook wel enigszins in te bekwamen, maar het had haar belangstelling niet. Ze heeft altijd abstract gewerkt en studeerde ook af met geometrische, grafische composities.

Na de academie raakte ze vooral geïnteresseerd in de kleurenleer van Friedrich Wilhelm Herschel – na zijn vestiging in Engeland Fredrick William – (1738-1822) die het infrarood licht ontdekte door met een thermometer de temperatuur te meten van gekleurd licht dat door een spectrum valt. Rood was warmer dan blauw en naast het rood mat hij een nog hogere temperatuur, waaruit hij afleidde dat er licht moest zijn met een kleur die voor het menselijk oog onzichtbaar was. De samenhang tussen licht en kleur heeft sindsdien het werk van Ditty Ketting bepaald. Kleurtoon is voor al haar schilderijen van groot belang: de basiskleur zonder toevoeging van zwart wit of grijs. Door die toevoegingen wordt de kleurtoon lichter of donkerder, bleek of verzadigd, doorschijnend of opaak – de variaties zijn eindeloos en in de combinatie van verschillende kleuren die variëren in hun toonwaarde kun je als kunstenaar eindeloos op zoek blijven naar harmonieuze verhoudingen, contrasten, fricties en spanningen in het gebied van licht en ruimte.

Na Herschel was de kleurenleer van Josef Albers (1888-1976) voor Ditty Ketting betekenisvol. Diens ‘Interaction of Color’ uit 1963 is voor haar een leidraad bij het tot stand brengen van haar werk binnen een eigen variant van het beschikbare kleurenspectrum. De revolutionaire publicatie van Albers, oorspronkelijk in een editie van 150 gezeefdrukte exemplaren, benaderde de werking van kleur als een proces van ‘trial and error’ en schreef geen didactisch, theoretisch dogma voor. Dat hield in dat je je als kunstenaar een vrije omgang met kleurprincipes eigen kon maken en dat is wat Ditty Ketting heeft gedaan. Ze werkt met een kleurencirkel van veertien basiskleuren verlopend van licht geel via oranje en rood naar dieppaars en blauw naar lichtgroen. Die kleuren in acrylverf zijn voor haar het beginpunt van ieder schilderij. Je zou ze kunnen zien als haar kleurenklavier waarmee zij haar schilderijen componeert. Hoewel haar werkwijze allerlei formele beperkingen kent – alleen verticalen en horizontalen in lijnen en vlakken die doorlopen over de rand van het strak als een trommelvel gespannen doek waardoor ieder schilderij een object met een bepaalde dikte en diepte is – de visuele rijkdom ervan is indrukwekkend. De eerste twintig jaar na haar afstuderen werkte ze zelfs uitsluitend met composities in verticalen.

Waren de eerste vijf jaar van haar loopbaan de schilderijen vooral uitkomsten van consequente kleurenstudies, vanaf 1985 veranderde de intentie van haar kunstenaarschap door een tragisch ongeval waarbij haar broer en zijn vrouw om het leven kwamen. Vanaf die tijd is de noodzakelijkheid om het werk te maken van doorslaggevende betekenis voor haar kunstenaarschap. Er is in ieder geval geen tijd te verliezen. Ze ziet haar uiterst formeel ogende abstracte werk als een politiek verzet en een activistische bestrijding van onrechtvaardigheid en onverschilligheid. Een enkel schilderij van Ditty Ketting overtuigt je wellicht niet van die persoonlijke uiteenzetting met de bepaling van het levenslot, maar vanaf een tweede schilderij wordt al duidelijk dat zij niet enkel neutraal abstract werk maakt. In alle opzichten is haar werk betekenisvol en hoe rationeel ze ook te werk gaat, de uitkomst van de kleurencomposities is altijd in tegenspraak met de vooraf bepaalde principes. Als dat niet zo zou zijn, kon geen schilderij van haar mislukken. Dan is het een kwestie van het uitvoeren van een kloppende partituur, maar bij haar is de uitkomst een kwestie van de interpretatie van de vaste gegevens die ze tot haar beschikking heeft. Zoals in de muziek toondoofheid kan optreden, zo kan een schilderij van Ditty Ketting toonblind zijn waardoor het mislukt. Als een schilderij mislukt hangt dat meestal samen met de associatie die het onwillekeurig oproept met de bestaande werkelijkheid, dat je bijvoorbeeld een voor- en achtergrond ziet, als een doorschijnend gordijn voor een raam dat ergens op uitkijkt. De schilderijen van Ditty Ketting refereren niet aan waarnemingen in de werkelijkheid. Als ze die schijn wekken, kan ze het werk als mislukt beschouwen. Het zijn op zichzelf staande kleurencomposities die van tevoren zorgvuldig zijn berekend met een ingebouwde mogelijkheid om die berekening in twijfel te trekken. De onvoorspelbare veranderlijkheid van de werking van kleuren ten opzichte van elkaar biedt haar de vrijheid om de beheersing van haar talent de vrije loop te laten. Ieder kader dat zij zich stelt is er om eraan te ontkomen. Haar mogelijkheden zijn eindeloos, en ze kiest steeds een weg waarvan ze de bestemming niet kent.

Om Pernis heen staan eindeloze terreinen waar duizenden containers op- en naast elkaar gestapeld een onafzienbare toevalligheid aan combinaties laten zien. Als je te midden van die situatie het atelier van Ditty Ketting positioneert dan zit ze bij wijze van spreken in het oog van de storm. Haar schilderijen zijn een verademing in een ademloze wereld. Zij geeft lucht aan wie ze is.

Het lijkt met elkaar in tegenspraak die vrijheid van verbeelding in precieze zorgvuldigheid. Voor Ditty Ketting is het juist die omzichtige manier van werken waarbij ieder persoonlijk handschrift wordt weggewerkt – je ziet bij haar geen herkenbare verfstreek of doorschemerende ondertekeningen – door gebruik te maken van liniaal, trekpen en penseel. Ze beoordeelt op het oog en haar gevoel of het schilderij die materiële intensiteit en straling heeft die doorslaggevend is voor de kwaliteit ervan.

Aan ieder schilderij gaat een schets vooraf, een compositiestudie waarin ze nauwkeurig het hele proces van het schilderij heeft uitgedacht. Het zijn elkaar in reeksen opvolgende kleurvlakken in bepaalde kleurtonen waarin ze op voorhand bepaalde onderbrekingen plaatst die in een onbestemd wit cesuren, of muzikaal gesproken ‘rusten’, aanbrengen die de ritmiek onderbreken. Die mate van rust en stilte in haar werk is bepalend voor de overtuigingskracht ervan. In haar schilderijen zie je een voortdurend streven om iedere rusteloosheid op te heffen. Het gaat erom hoe ze meerstemmigheid weet te vatten in samenhangende composities waarin alle ongelijkheid is opgeheven. Haar schilderijen zijn een verweer tegen machteloosheid, willekeur en machtsmisbruik. Voor haar werk bestaat in feite geen taal, je kunt het enkel kijkend ondergaan. Wat je denkt lost op in wat je ziet.

Werk van Ditty Ketting is van 1 t/ 22 december 2018 te zien in de ‘Wintershow 2018’ in Galerie van den Berge in Goes (www.galerie vandenberge.nl) en in januari 2019 in ‘Contemporary Contemplation #4’ in PHK18 in Rotterdam (www.phk18.nl).

Zie ook: www.dittyketting.nl.