Choreografie van het leven en de dood
Kunstenaars zijn in hun werk dikwijls op zoek naar een waarheid, terwijl zij wel weten dat de waarheid niet bestaat. Er wordt gezocht, er wordt geprobeerd, er wordt gewandeld in de geest en heel af en toe wordt er iets substantieels gevonden.
Dat vinden is het resultaat van tijd. Je hebt als beeldend kunstenaar een lange weg te gaan voor er een beeld komt dat betekenis heeft. Het heeft pas betekenis als dat beeld zijn plaats heeft opgeëist, heeft afgedwongen in het proces van zoeken en ontwikkelen. Dat kan gebeuren op elk willekeurig moment, er op aan sturen lukt meestal niet en heeft ook geen zin. Het is het mysterie dat het afdwingt, dat dat moment van euforie, een vorm van waarheid dus, teweeg brengt.
De Franse kunstenaar Jérôme Zonder, want daar zal het hier hoofdzakelijk over gaan is een rijzende ster in Frankrijk. Een van zijn meest intrigerende project voerde hij uit in het particuliere museum Maison Rouge in Parijs, waar hij alle ruimten al dan niet direct op de wanden, bewerkte met verf, houtskool en potlood. Er ontstond een heus labyrint van routes en beelden die je bij nadere beschouwing wel vaak de rillingen over de rug deden lopen.
Jérôme Zonder maakt het ons als kijker niet altijd makkelijk, zijn werk is soms schokkend, zeker heftig, provocerend wellicht, dan weer lieflijk, maar daarin ligt ook de oorspronkelijkheid en dus kracht van zijn werk. Het is figuratief en inhoudelijk goed te volgen, maar je kunt flink schrikken van de macabere tekeningen van al dan niet abnormale, idiote personages, die het zichtbaar niet gemakkelijk hebben,maar die soms in vreemde en ook weer komische situaties verzeild lijken geraakt. Er wordt ook flink gelachen door de protagonisten.
Een rode draad in zijn werk is de verhouding tussen kind en volwassenen. Dat blijkt ook uit de titel van de tentoonstelling: La Jeune Fille et la Mort. Het jonge meisje en de dood dus. Hoewel dit niet een mainstream onderwerp in de kunst is zijn er toch enkele voorbeelden te noemen van kunstwerken waar die relatie van het meisje en de dood een rol in spelen. In een gedicht van de Franse dichter Marcel Carné getiteld Kinderen van het Paradijs, maar ook in Pasolini’s film Salo or the 120 days of Sodom, wordt je meegesleept in een wereld van seksuele slavernij, geweld, geïntegreerd in geschiedenis, en dat alles vermeend gezien door de ogen van een kind. Jérôme Zonder doet dit laatste eveneens, maar dan op zijn manier.
Hij speelt het klaar om die kinderen soms uiterst precies en realistisch te tekenen, maar af en toe ook op de manier van een klein kind, primitief direct, symbolisch.
Hij etaleert op eenzelfde vel papier zijn virtuositeit op bijna schokkend openhartige wijze. Zijn werk verraadt sporen van strips, cartoons, klassieke tekentechnieken, precisie, realiteit en in dat spel van vele mogelijke technieken, verstoort hij zijn ‘mooie’ getekende beelden soms met krassen en vlekken, waardoor het werk op spanning komt te staan met de werkelijkheid.
Beeldende grappen vliegen je om de oren, maar steeds keert de dood, al dan niet gesymboliseerd door een schedel, in het werk terug. Leven en dood staan op zeer gespannen voet in Jérôme Zonder’s tekeningen. Hij gaat niets uit de weg. Wat in hem opkomt en wat hij relevant vindt voor de betekenis in een tekening dat tekent hij met passie en naar hartenlust. Paradox is dat hij kans ziet om met soms schokkende beelden en macabere taferelen, toch ook weer schoonheid te laten zien.
Er is natuurlijk veel te zeggen over de inhoud van Zonder’s werk, over de vermeende wreedheid van kinderen in hun spel en over het verschil tussen wreedheid en geweld. In het spel dat kinderen veelal spelen zijn aanvankelijk geen grenzen, door te spelen, wreedheden te ‘beoefenen’ kunnen ze misschien zien waar een grens kan liggen. Wreedheid dient nooit een doel, en is dus altijd zinloos. Wreedheid vindt plaats puur omdat het kán, om te laten zien wie boven wie staat. Het slachtoffer moet dan vaak machteloos de vernederingen ondergaan; de machtigere heeft er blijkbaar plezier in mensen in hun waardigheid aan te tasten. Wie het slachtoffer is doet er dan vaak niet echt toe.
Geweld is daarentegen meestal gericht op een specifieke groep of persoon. De rol van wreedheid is dus een spel van machtsvertoon en vermaak. Geen machtsvertoon om mensen angst aan te jagen wanneer de macht dreigt af te nemen, maar ‘gewoon voor de lol’. In tegenstelling tot geweld is wreedheid door kinderen dus geen middel van machteloze kinderen, maar juist van in hun spel oppermachtige kinderen.
In teksten over het werk van Jérôme Zonder door Franse essayisten wordt dikwijls verwezen naar Louis Ferdinand Celine’s Dood op Krediet. Een sterk autobiografische roman over de kinderjaren van de schrijver. Het boek tekent een kleinburgerlijk milieu in Parijs rond het begin van de vorige eeuw. Het is niet altijd voordelig lijkt mij als je werk door anderen in het licht wordt geplaatst van een uitgesproken racistische en reactionaire schrijver. Toch zijn de romans van Celine vooral ook van grote literaire waarden en botste die persoonlijke visie met wat in de romans stilistisch werd beoogd. Ik citeer: ‘Ik was luid aan het schreeuwen! Ik bewoog alsof ik geen botten had! Ik was op volle snelheid aan het rennen door kuilen richting vallen…ik kon het geluid horen…`Vuur!…Vuur!…ik schreeuwde….Kijk! Kijk! Vlammen!…Hij is bezig alles in brand te zetten! Er zijn vlammen boven de bomen!…`Dan gaat verder…Ze proberen me te pakken…Ze legden het vuur na aan mijn schenen!´ Einde citaat. Geen gebrek aan uitroeptekens dan wel punten aan het einde van de zinnen bij Celine.
Er is gelukkig ook een andere kant in het werk van Jérôme Zonder. Het is er zeker voor wie van pure technische tekenkunst houdt aangenaam dwalen, dan vergeet je mogelijk de betekenis en de inhoud even. Dan volg je lijnen in het werk en ‘passeer’ je gecomprimeerde verzamelingen van lineair opgebouwde clusters als figuratieve ‘aandachtspunten’, die je verder voeren naar iets opener en abstractere gebieden. En even verder word je weer in de richting gestuurd van herkenbare elementen die je even confronteren met die soms rauwe inhoudelijke werkelijkheid. En wil je weer verder doordringen in onbekende gebieden, in een fabelachtige labyrint van lijnen?
Het ‘eenvoudig’ tekenen met de hand, het tot stand brengen van een authentiek beeld met een simpel potlood of houtskool blijft ook voor Jérôme Zonder. Er is met veel overtuiging gekozen voor de traditionele tekenmaterialen als potlood, houtskool en conté. Elke lijn blijft een voertuig, elke lijn heeft een mate van sensibiliteit, elke vorm die ontstaat lijkt in het werk van Zonder een noodzaak. Hoewel je kunt zeggen dat veel tekeningen in de finesses ook een enorme abstracte kwaliteit hebben, springt zijn aandacht voor figuratie onmiddellijk in het oog. De lijn lijkt dus in eerste instantie het voertuig voor de geest, zij stuurt, zij zoekt, zij geeft ‘gehoor’ aan het moment en ontspoort soms even in de complexiteit van een hoeveelheid lijnen bij en door elkaar. Misschien is die tekening ook weer niets meer en minder dan het uitlokken van een schitterende ontsporing. Handschrift, maar ook motoriek en natuurlijk techniek en visie bepalen of een tekening een kwaliteit krijgt die je oorspronkelijk kunt noemen. Sturing, verdichting, concentratie en durf bepalen het beeld dat de kunstenaar ons wil tonen. Kunst heeft geen geweten, maar hoe komt het dan dat ik er voortdurend mee bezig blijf en lang kijk, duiding zoek, dat het werk me aanleiding geeft tot bespiegelingen. Je ziet wat in een tekening, het is ook altijd een eerste ontmoeting. We ervaren steeds weer de tijd als we naar tekeningen kijken, maar toch weer een andere tijd, een tijd die we niet kunnen vatten en nog niet kunnen duiden. Er zit eveneens tijd in al die tekeningen, een weer andere tijd. Hoe lang kijken we naar werk? Waarom willen we er telkens weer naar kijken? Elke keer was de context van de presentatie anders. Zoals Jerome Zonder nu in het Drawing Centre Diepenheim in een ruimte een tekeningeninstallatie maakte. Maar steeds blijven lijnen aan ons trekken, ze trekken ons het werk in. Alles kan, want alles is er.
De tentoonstelling van Jerome Zonder is nog tot en met 28 augustus te zien in kunstvereniging Diepenheim. Curatoren: Arno Kramer en Nanette Kraaikamp.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl