Begeren, en begeerd willen worden, gaan altijd samen met ongemak en schaamte

De volgende dag matst mijn vriendin mij. We gaan naar een museum, ook al houdt zij niet bepaald van kunst. In de zalen van de Hamburger Kunsthalle leg ik haar vol enthousiasme het verschil tussen impressionisme en expressionisme uit. Ik zie dat ze het veel vindt. Ze loopt snel en blijft zelden staan. In een zaal met werken uit de twintigste eeuw wenk ik haar. Samen kijken we naar Halbakt vor Feigenkaktus (1922-1925) van de Hamburgse kunstenaar Anita Rée. ‘Zo,’ zeg ik. Mijn vriendin kijkt me vragend aan. ‘Dit is mijn seksualiteit.’
Anita Rée (1885-1933) was een Joods-Duitse kunstschilder wier werk beïnvloed werd door de Duitse Neue Sachlichkeit en een zijtak daarvan: het Italiaanse Verisme. Beide schilderstijlen worden gezien als een reactie op het expressionisme. Kenmerkend voor de Duitse stijl is eenvoud en een emotieloze weergave van alledaagsheden. De Italiaanse stijl staat ook bekend om soberheid maar is, in tegenstelling tot de nieuwe zakelijkheid, politieker. De portretten van Rée houden het midden tussen de twee bewegingen. Ze worden getypeerd door een zekere koelte, subjecten die iets gewoontjes hebben en een links-feministische ondertoon.
In Halfnaakt voor vijgencactus is het bovenlichaam te zien van een vrouw die voor een vijgencactus staat. Haar huid is zongebruind en haar haar is naar achteren gekamd. Ze heeft helderblauwe ogen die ze op de grond richt. Met haar handen duwt ze haar borsten omhoog. De plant achter haar heeft dikke groene bladeren met stekels. Aan de bladeren groeien ovale vruchten die dezelfde kleur hebben als de tepels van de vrouw. Iedere vrucht heeft een rond tuutje dat doet denken aan een opengesperde mond.

Een cactusvijg is zoet. De smaak lijkt op die van een peer. In het Engels heet de vrucht dan ook prickly pear. Kijkend naar het schilderij moet ik denken aan een roman die ik recent las: De bewaring van Yael van der Wouden. Op het omslag staat een peer, een verwijzing naar de passage waarin een vrouw de rijpe vrucht op een hete zomerdag van een andere vrouw krijgt. Ze verorbert het stuk fruit met pitten, steel en al. Sap loopt over haar kin, nek en handen. Het eten symboliseert haar seksuele ontwaking.
Anders dan het romanpersonage lijkt de vrouw op het schilderij zich terdege bewust van haar seksualiteit. De manier waarop zij haar borsten presenteert, doet vermoeden dat zij ze aanbiedt. Toch is er een probleem. De prikkende plant die haar omringt met zijn onbereikbare sappige vruchten. Hierin schuilt een incongruentie die, wat mij betreft, inherent is aan seksualiteit. Begeren, en begeerd willen worden, gaat altijd samen met ongemak en schaamte. Zo kan zoete verlokking niet bestaan zonder een zekere mate van prikkende haat en nijd.
Onder het naziregime werd het werk van Rée aangemerkt als Entartete Kunst. Het werd verwijderd uit de Hambuger Kunsthalle en raakte in de vergetelheid. Na Rée’s eerste retrospectief in 1987 volgden er meerdere tentoonstellingen in het museum en werd haar werk opgenomen in de vaste collectie. Dat haar schilderijen honderd jaar later blijven aanspreken verbaast mij niet, want wat is er nou tijdlozer dan verlangen? Vooral als het onbevredigd blijft.