Atelierbezoek: Sebastiaan Schlicher
Van 1 februari tot en met 31 juli 2018 verbleef Sebastiaan Schlicher (Roermond, 1975) met steun van het Mondriaan Fonds in het Luceberthuis in Bergen. Te midden van de spullen van Lubertus Jacobus van Swaanswijk (1924-1994) die als Lucebert bekend stond als ‘de keizer der dichters’ van de stroming der Vijftigers, werkte hij zich onder diens schaduw uit. Sebastiaan Schlicher werd geselecteerd voor de residentie vanwege de veelzijdige aard van zijn praktijk, bestaande uit tekeningen, video, installatie en noise muziek. Zijn tekeningen worden vaak gekenschetst als ‘spontaan’, ‘grotesk’ en ‘bewegend tussen waan en werkelijkheid’. Dat soort typeringen zijn ook van toepassing op het beeldende werk van Lucebert. Toch maakte hij in het Luceberthuis weinig tekeningen, maar ontwikkelde er een nieuwe benadering voor zijn video’s: een mix van elektronisch gestuurd geluid en beeld.
Zijn academietijd aan de AKI in Enschede van 1994 tot 1999 heeft Sebastiaan Schlicher als lastig ervaren. Hij groeide op in Roermond en hij tekende altijd wat hem voor de geest kwam. Daarmee ontregelde hij het dagelijkse leven. Hij probeerde verwachtingspatronen van anderen maar ook die van hemzelf te doorbreken en te saboteren. Als kind ging hij met de soldeerbout van zijn vader plastic speelgoedpoppetjes te lijf om ze in aangebrande wezens te veranderen, gesmolten gedrochten. Hij deed dat omdat simpelweg de mogelijkheid om het te doen bestond. Dat is een werkwijze die hem nog altijd typeert. Van alle opties die er zijn kiest hij ook de niet zo voor de hand liggende en dat leidt tot het heruitvinden van een beeldtaal. Die lijkt wel ergens op, maar is toch volkomen eigen. Schlicher denkt dat hij wellicht is beïnvloed door de Limburgse carnavalscultuur en Vlaamse artistieke uitbundigheid. Hij verhoudt zich daarmee op radicale wijze. Als iets als grotesk wordt gezien, zoekt hij daarvan nog de overtreffende trap. Op de kunstacademie kwam hij terecht in een lespraktijk die de opvatting huldigt dat je eerst alles moet afleren, dat je moet worden afgebroken om opnieuw te worden opgebouwd. Hij koos voor de afdeling mediakunst, maar besprak zijn werk ook regelmatig met docenten van de afdelingen schilderen en beeldhouwen. Hij werd overgehaald om over te stappen naar de opleiding schilderen, maar heeft dat achteraf als een vergissing ervaren. Hij had weinig affiniteit met het medium en de plechtige manier waarop er over schilderkunst wordt gepraat. Uiteindelijk studeerde hij niet af met schilderijen maar met uitsluitend werk op papier met tekst erin, waarin hij zichzelf weer terug vond. Na de academie kwam de mentaliteit van zijn Roermondse jeugd weer terug: het werk dat hij vanuit persoonlijke interesses in taal en muziek maakte veroorzaakte uiterst gelaagde, zeer kleurrijke tekeningen met figuratie die zich verliest in eindeloze details en uitwerkingen van precieze en gestructureerde chaotisch ogende landschappelijke, architectonische en tekstuele facetten. Het is alsof zijn figuren als hondsdolle moresken te midden van een dolgedraaide wereld een macabere dans uitvoeren – als een angstwekkend vrolijk einde der tijden. Op het oog vertonen die tekeningen verwantschap met cartoons en strips, maar daar heeft Sebastiaan Schlicher geen boodschap aan. Uit die wereld komt zijn werk niet voort.
Na de AKI volgde hij een masteropleiding tekenen aan het Wimbledon College of Art in Londen waar hij in een andere kunstonderwijs cultuur terechtkwam. Daar was het zaak om te formuleren wat je wilde maken en daar trouw aan te blijven. Hij maakte het zich eigen om zijn onderwerp een op een samen te laten vallen met hóe hij het maakte. Als je zijn tekeningen beziet, is meteen duidelijk dat het voor hem een kwestie is om zich volledig over te geven aan wat hij maakt. Dat levert onnavolgbaar werk op dat geconcentreerd en bedachtzaam tot stand komt. Dat het resultaat maniakaal aandoet, is in feite de weloverwogen uitkomst van zijn werkwijze.
Na zijn Londense jaren woonde en werkte Sebastiaan Schlicher van 2006 tot 2013 in Berlijn waar hij terecht kwam in de galeriewereld waar zijn werk bij de introductie ervan meteen succesvol was. Sindsdien heeft hij in de beeldende kunst een professionele praktijk opgebouwd die tegelijkertijd wordt gevoed door interesses die daar ogenschijnlijk niets mee te maken hebben. Toch zijn het die aspecten die cruciaal zijn voor de aard van zijn werk, de onbevangenheid ervan en de opvatting dat hij altijd zelf wil uitzoeken hoe iets tot stand komt. Alles wat hem vanuit formats of bestaande formules wordt aangereikt, trekt hij in twijfel om ze in zijn werk te ondermijnen. Zo maakt hij zich technische complexiteit vanuit onkunde eigen.
Belangrijk voor zijn kunstenaarschap is zijn werk met ‘Amerikan Teenager’ een groep geluidskunstenaars, muzikanten en beeldend kunstenaars die als een wisselend collectief opereren en met wie hij in het Luceberthuis een LP in oplage opnam. Hij gebruikt ‘Amerikan Teenager’ ook als alias voor zijn audiovisuele werk. Tijdens zijn residentie in het Luceberthuis heeft hij zich daar hoofdzakelijk mee bezig gehouden.
Het voormalige atelier van Lucebert richtte hij in als een studio met breadboards, printplaten, videomixers, ouderwetse monitoren, computers, weerstandjes, apparaatjes, draadjes, snoertjes, plugjes, schroefjes, bitjes en een soldeerbout – hetzelfde model dat zijn vader gebruikte – om zich te verdiepen in elektronica als beeldend medium.
Noise is voor Sebastiaan Schlicher het audio equivalent van zijn manier van tekenen. Hij zegt daar zelf over: “Ik wilde onderzoeken hoe ik mijn noise met Amerikan Teenager, video’s en tekeningen dichter bij elkaar kon brengen. Ik zocht het in overeenkomsten in het beeld. Mijn eerste video’s waren met name directe registraties van studiosessies met Amerikan Teenager. Soms maakte ik het beeld letterlijk gelaagd zoals in mijn tekeningen; ik legde drie of meer semi-transparante beeldlagen over elkaar en monteerde deze snel en afwisselend om een chaotisch ‘noisy’ effect te bereiken. Later werden de video’s juist lang en visueel monotoon, om het tijdverloop te neutraliseren en ze in zekere zin te laten werken als een stilstaand beeld. Dat doe ik ook nog in nieuwe video’s. In een andere video creëerde ik juist een lineaire tekst vanuit losse fragmenten en zinnen uit een schetsboek. Ook experimenteerde ik met het presenteren van een kort fragment zonder inleiding, tekst of dialoog en enkel voorzien van een soundtrack alsof het een stukje uit een speelfilm is. Ik maakte een video waarin een onsamenhangende tekst wordt uitgesproken door een computerstem, gebruik makend van de ‘muzikale’ eigenschappen hiervan. De meeste van deze video’s zijn van een noise geluidsspoor voorzien.”
In Bergen zette hij dat onderzoek voort en ontdekte dat de overeenkomst tussen de tekeningen en de video’s en hun relatie tot noise niet zit in wat er te zien is. Het uitgangspunt veroorzaakt die overeenkomst. In het tekenen staat directheid en eenvoud voorop – je kunt met je vinger op de ruit van een vuile auto tekenen. Deze directheid en eenvoud gebruikt hij vervolgens om te komen tot complexe beelden. De werkwijze bestaat eruit om de uitkomst van de handeling onvoorwaardelijk te accepteren en niets te corrigeren. Zo gaat hij mee in waar het beeld hem brengt. Deze aanpak hanteert hij ook in zijn noise muziek. Hij accepteert tijdens het maken elk geluid als een op zichzelf staand gegeven en de muziek die eruit ontstaat trekt zich niets aan van ideeën over compositie of structuur. Je moet mee met het geluid.
Sebastiaan Schlicher: “In het Luceberthuis kwam ik erachter dat dit principe eigenlijk voor mijn video’s niet opging. Waar mijn noise muziek en mijn tekeningen – hoe complex en uitbundig ook – direct en puur overkomen, ervoer ik bij mijn video’s een afstand als maker tot het uiteindelijke beeld. Het was niet direct genoeg. Ik realiseerde mij onder meer dat het gebruik van een camera om beelden vast te leggen voor mijn video’s, wezenlijk verschilt van mijn benadering van tekenen of muziek. De camera schept afstand. Technologie dicteert de standaard: HD, breedbeeld, een beamer die beslist of je videosignaal deugt of niet. Daardoor is ook de esthetiek voorbepaald, zoals filterappjes op een mobiele telefoon leiden tot een middelmatige instagram smaak. De technologie is bepalend en houdt je als maker in zekere zin op afstand: we maken gebruik van complexe systemen waarop we weinig tot geen invloed meer kunnen uitoefenen. Dat is precies het tegenovergestelde van wat ik als maker nastreef.”
Hij ging daarom op zoek naar de kern van video als medium en moest zich verdiepen in de technologie. Hij ontdekte dat niet de camera, maar stroom het meest directe middel is om video te maken. Wat video betreft, was ‘figuratie’ daardoor niet langer relevant is. Zijn video’s zijn daarom voorstellingsloos. Dat verklaart de eenvoud van de beelden die op dit moment zijn werk domineren: een driehoek, een cirkel, een rechthoek, een raster. Het narratieve aspect zit niet meer in het beeld maar komt terug in het samenspel van de titels in combinatie met de vereenvoudigde beeldtaal.”
Het tekenen ziet Sebastiaan Schlicher als het van rand tot rand vullen van papier met een eindeloze oceaan. Hij saboteert de verwachting dat een videowerk ergens naartoe gaat. Het is de ondermijning van een verhalende structuur, wat hij ook als tekenaar nastreeft. Het narratief is er wel, maar je krijgt er geen greep op. In alle aspecten wordt het figuratieve van de tekening onderbroken door andere elementen. Zo gauw zich een verhaal gaat voordoen, geeft hij het een andere wending. In zijn tekeningen blijft je oog eindeloos dwalen en in zijn elektronische werk dwaalt het door geluid gestuurde beeld zelf. Zijn voorkeur voor elektronisch werk is daardoor verklaarbaar: er zit geen begin en einde aan. Hij kan dat begin en einde wel zelf bepalen, maar in feite grijpt hij het uit de lucht. Hij kiest ervoor de ontstaansgeschiedenis van het werk te laten staan, zonder iets te corrigeren of ergens op terug te komen. Zo ontstaat een ondoordringbare dynamiek die nergens wordt gereduceerd. In het denken over zijn werk is die reductie wel verdisconteerd, want hij moet bepalen welke in- en uitgangen hij van stroom voorziet, hoe hij die met weerstanden van ritme voorziet, hoe hij hoge en lage frequenties afwisselt waardoor verticale en horizontale verbeeldingen daarvan zichtbaar worden in een kleurenspectrum. Daardoor is hij van begin af verantwoordelijk voor het beeld waarin de spanning van het maken bewaard blijft. De stressfactor dat je weet dat je niet terug kunt draagt daaraan bij.
Sebastiaan Schlicher is een kunstenaar die werkt vanuit het idee dat je niet moet vertrouwen op wat je heel goed kunt. Daarom liet hij de leden van Amerikan Teenager bijvoorbeeld elkaars instrumenten bespelen, maakte hij een einde aan het vooraf repeteren van optredens en verzette hij zich tegen de muzikale terminologie die onderling werd gebezigd (melodie, thema, break, solo). Hij ontregelt de heersende uitvoeringspraktijk om iets tot stand te brengen dat daadwerkelijk ongekend is: je hebt het nog niet eerder gedaan. Hij mag zijn werkwijze graag relateren aan de productie van tv-soaps die volkomen is gebaseerd op het principe van de cliffhanger: bij iedere episode weet je aan het einde niet wat er aan de hand is, er moet nog iets nakomen. Daardoor kun je ook op ieder willekeurig moment bij een soap instappen. Het is een aaneenschakeling van melodramatische hoogte- en dieptepunten waarbij het erom gaat dat je blijft kijken en er word je geen enkele ruimte gelaten. Je moet wel kijken.
Een belangrijk verschil met het werk van Sebastiaan Schlicher is dat er bij hem geen sprake is van vertaalde emoties. Bij hem gaat het uitsluitend om beeld, geluid en tekst waarin je wordt ondergedompeld. Er is de voortdurende verbazing over wat er gebeurt en waarin je terecht komt.
Een van de elektronische werken die hij in het Luceberthuis heeft gemaakt, wordt vergezeld door het geluid van vogels dat hij er ter plekke ’s nachts opnam. Het klonk hem als noise in de oren. Als hij het resultaat laat zien, krijgt de abstracte beeldsequentie door het geluid een landschappelijk aard. Zonder het geluid, zou dat niet zo zijn, er zou dan enkel een kleurverloop te zien zijn. Sebastiaan Schlicher maakt werk waarin wat je ziet net niet is wat je denkt te zien. Hij maakt onvoorspelbaar wat je logisch kunt verklaren.
Werk van Sebastiaan Schlicher is nog tot en met 8 september 2018 te zien in ‘Berlin Calling’, Galerie Kornfeld, Berlijn en van 1 t/m 23 september 2018 in ‘Grenzeloos Tekenen’, Galerie Schlessart, Bergen.
Bekijk hier een aantal werken van Sebastiaan Schlicher online:
– Diamond Times (fragment): vimeo.com/286510432
– Diamond Times embed code:
– Amerikan Teenager: The quality or affect of a non-actor’s performance: https://vimeo.com/user15514129/amerikanteenagerluceberthuis
– Amerikan Teenager: The quality or affect of a non-actor’s performance embed code:
– Stranger from a strange land acting strange: vimeo.com/286513694
– Stranger from a strange land acting strange embed code:
– These are not representations of real people but idealised, almost abstract versions: vimeo.com/286517530
– These are not representations of real people but idealised, almost abstract versions embed code:
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl