Atelierbezoek: Margot Zweers – De ontmaskering van de ruimtelijke illusie

Atelier, 2019

Margot Zweers (1989) groeide op in Epe en Voorschoten en studeerde van 2008 tot 2012 autonome kunst aan de Academie Sint Joost in Breda. Daarna nam ze het besluit haar masteropleiding in het buitenland te gaan volgen. Ze ging naar de Großstadt Hamburg om bij beeldhouwer Pia Stadtbaümer (1959) te studeren. Stadtbaümer maakt ambachtelijke, figuratieve beelden met een verhalend karakter, werk dat in volkomen tegenspraak is met de benadering van Margot Zweers die een veel formelere en analytischer beeldtaal hanteert. De opleiding in Hamburg is voor de ontwikkeling van haar werk van groot belang geweest, omdat zij zich moest verhouden met een omgeving die veel kritischer bleek dan zij gewend was. Waar ze in Breda nog een redelijk voorgeschreven programma volgde in een veilige op concentratie gerichte omgeving, was ze in Hamburg in de hiërarchie van de opleiding helemaal niemand, en moest ze haar eigen plan maken. Eens in de twee weken kwam Professorin Stadtbaümer op de academie en moest ze haar positie bevechten. De tijd in de werkplaatsen en het deelnemen aan theorieklassen en filosofielessen moest ze zelf organiseren. Ze leerde voor zichzelf opkomen en door het wonen in een industriële stadswijk waar ze veel rondliep ontstond het idee hoe ze de wereld ruimtelijk wilde benaderen.

Things seemed to be square, 2019, Project Binnenruimte (Stedelijk Museum Breda). Materialen: staal, AC1, foto’s op aluminium dibond. Foto: René de Wit

Inmiddels voert Margot Zweers met succes een professionele beroepspraktijk met het maken van installaties van ruimtelijk werk. Momenteel is haar installatie ‘Things seemed to be square’ te zien; het is de eerste presentatie in het kader van het ‘Project Binnenruimte’ van Stedelijk Museum Breda (nog tot 13 oktober 2019). ‘Binnenruimte’ veronderstelt een overkapte beleving, maar het tegendeel is het geval. De locatie is de binnenplaats tussen het historische Oudemannenhuis en het moderne museumgebouw. Te midden van die gebouwen sta je wel buiten. Het is volgens het museum ‘een prachtige plek voor kunstenaars om te reageren op de ruimte, de collectie of de betekenis van het museum.’ Dat prachtige zit ‘m er dan vooral in dat het een grijze doos zonder deksel is, een door gebouwen afgebakend gebied dat in geometrische zin scheluw aandoet. Met dat gegeven heeft Margot Zweers wat ze noemt ‘een ruimtelijke tekening’ gemaakt die deze binnenplaats een ander aanzien geeft. Het is een benadering waarmee ze de voor- en achterkant van een beeld ontkent en ieder element dwars op elkaar zet om de geometrie van de locatie uit elkaar te trekken en benaderbaar te maken door er doorheen te kijken. Met lijnconstructies en amorfe plastische steenvormen construeert ze een manier van kijken die ondenkbaar is zonder deze toevoegingen. Ze maakt manifest wat niet zichtbaar is in die ruimte.

Things seemed to be square (detail), 2019, Project Binnenruimte (Stedelijk Museum Breda). Materialen: staal, AC1. 

Alleen de zelfstandigheid van het beeld is verantwoordelijk voor die zienswijze.

Haar werkwijze is tegelijkertijd analytisch en associatief waardoor haar installatie niet alleen een constructieve ontleding van de ruimte is, maar ook een concrete toepassing van elementen die er schijnbaar niets te zoeken hebben. Deze elementen hebben wel een verhouding  met een specifiek onderdeel uit de museumcollectie, de landschapsfoto’s van amateurfotograaf Emile van Waegeningh (1870-1944) van rotsen en gletsjers. Binnen de gegeven omstandigheden is een wezensvreemde setting gecreëerd. De gelaagde ruimtelijkheid van de situatie wordt door haar benadering een ervaring die je in werkelijkheid niet hebt. Alleen de zelfstandigheid van het beeld is verantwoordelijk voor die zienswijze. Door de plaatsing van de elementen waaruit de installatie bestaat word je er een onderdeel van; waar jij gaat staan, bepaalt hoe je die positie ondergaat. Er is altijd een keuzemogelijkheid. Je beweegt je door de installatie heen om uit te vinden hoe die kan worden gezien. Je kijkt nauwelijks ergens tegenaan, maar meet de verhoudingen der dingen aan elkaar en je eigen plaats daarin af.

Diagram for your current situation, 2018, Schimmel project Dresden. Materialen: staal, MDF

Het zijn niet alleen de ruimtelijke toevoegingen van Zweers zelf die de beeldende werking tot stand brengen. Ze maken wel in specifieke zin iets duidelijk over wat er al is. Binnen de gegeven omstandigheden van de projectruimte die geen rechte hoek kent, past ze een correctie toe. Ze doet dat in heel andere zin dan iemand als Jan Dibbets, die met zijn perspectiefcorrecties de vertekende waarneming in het platte vlak van onze waarneming houvast geeft. De correctie van Margot Zweers gaat over het loslaten van deze houvast. Ze begint de ruimtelijke benadering met tekeningen en plattegronden, om die vervolgens in een driedimensionale verhouding uit elkaar te trekken en een verhouding te zoeken met de begrenzingen van de locatie, ook als die onbegrensde aspecten heeft, zoals in het geval van de binnenplaats van het museum in Breda met de open lucht erboven. Daarmee tart ze meetkundige wetten. Wat plat is, valt onder haar handen uiteen in ruimtelijke stukken. Bij haar kijk je niet naar een waanvoorstelling; zij hanteert het drogbeeld als uitgangspunt om die schijn vervolgens te doorbreken. Ze doet in sculpturale zin onmogelijke dingen die in een tekening volstrekt vanzelfsprekend zijn, zoals het onderbreken van een lijn. Als je dat in een sculptuur doet valt de constructie uit elkaar. Hoe doe je dat dan terwijl het beeld intact blijft? Transparante materialen bieden een mogelijkheid, maar die blijven tastbaar. Margot Zweers kiest ervoor om in het maakproces hiaten te maken. Je kunt een muur pas onderbreken als je die eerst hebt opgetrokken en er vervolgens iets tussenuit neemt en niet door in een bestaande muur een sleuf te frezen. Ze ziet van alle dingen de tegenvorm, de holle ruimte van de mal waar ze uit zijn gevallen. Simpel gezegd past ze een vorm van het spel Jenga toe waarbij in een bepaalde torenconstructie steeds een onderdeel wordt weggenomen om diezelfde toren hoger te maken, die daardoor steeds minder stabiel wordt.

Wat plat is, valt onder haar handen uiteen in ruimtelijke stukken

Roomscene (resembling a wall in form or function), 2019, Beelden in Leiden. Materialen: staal, lak, AC1

Voor de achtste editie van ‘Beelden in Leiden’ (nog tot 4 augustus 2019) heeft ze aan de Hooglandse Kerkgracht het werk ‘Room Scene (Resembling a wall in form or function)’ gemaakt. De paradoxale titel van het werk dat bestaat uit een muur van 7 x 4 zelf gegoten tegels van acrylhars waarin ze het reliëf van stenen heeft aangebracht. Aan de ene zijde is de holle vorm van iedere steen te zien en aan de andere kant stulpen ze naar voren. De natuurlijke vorm van de steen opgenomen in de omlijsting van de kunstmatige tegel benadrukt de fossiele gedaante van door de tijd afgezette vondsten die worden gedaan. Door daar ook de tegenvorm van te laten zien in een architectonische constructie ondergraaft Margot Zweers het idee dat we ons enkel historisch kunnen bewijzen in wat is achtergelaten: we manifesteren ons net zo goed door middel van wat we nog voor ons hebben, in wat we nog van plan zijn, of we nu tot uitvoering ervan komen of niet. In ieder geval is voor Margot Zweers ieder beeld aanleiding voor nieuwe mogelijkheden om ruimte inzichtelijk te maken.

De natuurlijke vorm van de steen opgenomen in de omlijsting van de kunstmatige tegel benadrukt de fossiele gedaante van door de tijd afgezette vondsten die worden gedaan.

Nachtbilder, 2016, Kunsthaus Hamburg. Materialen: aluminium, papier, digitale fotoprints

Het vervelende aan illusionisten is dat je weet dat je wordt bedonderd. Toch roept iedereen bij dat bedrog: ‘Hoe kan dat nou?’ Het kan niet. Als je weet dat iets je zal verbazen, waarom ben je dan nog verbaasd? De beelden van Margot Zweers ontmaskeren die illusie door ruimtelijke verwarring te creëren. Daarmee laat ze zien hoe het kan. Bij haar is het doorgezaagde weesmeisje een muur waarvan de stenen uit elkaar zijn geschoven en de voegen open zijn. De specie is er tussenuit gelaten. De met zwaarden doorboorde kist waar een proefpersoon ongeschonden uitkomt is bij Margot Zweers een geperforeerde steen. Ze laat ons dwars door de constructie heen kijken. Ze brengt eerst iets tot stand dat tastbaar is en massa heeft om het vervolgens te ontmantelen. Dat is geen modieuze deconstructie, maar een manier om de waarneming te kantelen. Haar beelden zijn wat een beenveeg in judo is: je wordt onderuitgehaald, de wereld staat op zijn kop.

Zee/Meer (detail), 2014, HfbK Hamburg. Materialen: staal, lak, acrylglas, keramiek, spaanplaat

Margot Zweers doet aan de klimsport. Ze bedwingt de rotsen. Momenteel heeft ze een kruisband van haar knie gescheurd en kan ze alleen in haar gedachten klimmen. Het is een metafoor voor hoe ze haar kunstenaarschap beoefent. Haar beelden zijn gedachten die ze beklimt, die ze bedwingt. Al heeft ze zich gezekerd, ze glijdt nog weleens uit. Juist dan ontstaan de beelden die ze niet kan bedenken, die er opeens zijn. Ze vallen haar in en daardoor valt ze op. Dat is een flauwe woordspeling waar haar beelden aan voorbijgaan, omdat ze in geen enkel opzicht talig zijn, maar geconstrueerde ruimtes. Haar werk is als het ware de steiger om de beeldhouwkunst als zodanig, een efficiënte, functionele manier om sculptuur te benaderen, maar van zichzelf ook al een mogelijkheid om de ruimte te verkennen. Met een steiger kun je ergens bij dat anders zo goed als onbereikbaar is.