Atelierbezoek: José Heerkens – Schilderijen die ademen
In 1985 liet José Heerkens achter haar huis in het Noord-Brabantse dorp Zeeland een atelier bouwen. Op de dag dat ze de bouwvergunning kreeg, vertelde haar huisarts haar dat ze zwanger was. Het was een dubbele bevestiging van de keuzes die ze in haar leven had gemaakt.
José Heerkens (Dinther 1950) besloot zich aan te melden bij de kunstacademie in ’s-Hertogenbosch toen ze 27 jaar oud was. Ze kwam daar op de plaats waar ze wilde zijn. Stilleven studies en modeltekenen kostten haar niet veel moeite, maar het figuratieve realisme had niet haar wezenlijke interesse. Ze studeerde in 1984 af met werk dat je abstract expressionistisch zou kunnen noemen, maar die stijl vond ze al snel te vrijblijvend; het kon te veel kanten op.
Door familieomstandigheden reisde ze kort na haar studie naar Louisiana in Amerika. Daar kreeg ze de vraag waarom ze eigenlijk als kunstenaar niet in de Verenigde Staten ging werken. Maar ze liet in Zeeland haar eigen atelier bouwen, een ideaal schildersatelier, vrijstaand met grote ramen op het Noorden en flinke muuroppervlakken. Ze had de zorg voor haar twee dochters én ontwikkelde stap voor stap haar werk, dat gaandeweg soberder en eenvoudiger werd. De doorbraak hierin kwam doordat ze met haar gezin in 1992 een reis van een half jaar door Australië maakte. In de eindeloze, stille ruimte van de landschappelijke verlatenheid ontdekte ze de mogelijkheid om het schilderij met kleur in een natuurlijke leegte te laten ademen.
José Heerkens schildert met olieverf op met beenderlijm transparant geprepareerd linnen dat ze zelf vanuit het midden strak over het aluminium spieraam opspant in een maatvoering die haar reikwijdte niet te buiten gaat. Alleen bij de grootste doeken heeft ze hulp nodig bij het opspannen. Of haar werk nu liggend, staand of vierkant is, de geschilderde ruimte doet zich altijd horizontaal voor. Ze deelt ieder doek in met dunne verticale lijnen waartussen ze kleurnuances aanbrengt, in een afgewogen verloop met accenten die niet contrasteren en elkaar tegelijkertijd bevragen en bevestigen. Het zijn kleuren die worden gezocht door het mengen van verf. Ze zoekt net zo lang tot ze dié kleur vindt die ze in haar gedachte ziet. Je kunt haar werk lezen, omdat het als een geschreven taal van links naar rechts en van onder naar boven tot stand komt, zoals je een brief schrijft. Daardoor is het een persoonlijke bericht van haar aan de kijker.
Ze mag dan in Australië de ontdekking hebben gedaan dat kleur de ruimte doet ademen, en dus ook de geschilderde ruimte, maar de kleuren die ze gebruikt zijn vooral Brabants, in een minimalisme dat je weer on-Brabants zou kunnen noemen.
Je ziet hoe het licht door haar atelierramen naar binnen valt en de kleur op haar doeken werpt. Afhankelijk van de tijd van de dag en het jaargetij is een schilderij lichter en helderder of donkerder en ondoorgrondelijker. Veel van haar schilderijen maakt ze in series die vooral de laatste jaren naar het verloop van de tijd zijn vernoemd: Evensong, Morning, This Afternoon, Predawn and Dawn. Eerder werk benoemde ze formeler: Reality of Light, Written Colours, Passing Colours, Luminous Square, Partition, Refraction. Ze werkt altijd aan meerdere doeken tegelijkertijd, omdat olieverf lang moet drogen voordat ze met een enkel doek verder kan. Het geeft ruimte om er in gedachte mee bezig te zijn en een doek rustig te laten ontstaan. Die praktische reden heeft ook een inhoudelijke meerwaarde, omdat ze in haar series de doeken op elkaar kan afstemmen. Een serie of concept kan enkele jaren doorgaan.
José Heerkens is een kunstenaar die de tijd neemt. Op haar website begint het overzicht van haar tentoonstellingen met haar solo-expositie in 1999 in Museum Jan Cunen in Oss waarbij het boek ‘Arid Zone’ verscheen. Dat is vijftien jaar na haar afstuderen en ze is dan 49, zeven maal zeven jaar zoekend naar een plaats in het leven waar ze overtuigd in kan staan. Vanaf dat moment laat José Heerkens zien waar ze voor staat in haar werk en met haar werk. Door delen van het geprepareerde linnen onbeschilderd te laten doet zich de gewaarwording voor dat José Heerkens niet op het doek schildert, maar haar kleur ruimtelijk in het luchtledige plaatst waar dan het licht op valt. Je ziet dat haar schilderkunstige voornemen in het uiteindelijke schilderij altijd anders uitpakt, omdat licht, ruimte en tijd elkaar beïnvloeden op een manier die ze niet kan voorzien. Ze wordt erin opgenomen en dat is een eigenschap van haar werk die je als kijker de mogelijkheid biedt er ook een plaats in te vinden. Ze zet zich met haar schilderijen uiteen met het leven. Voor haar is kleur een abstract idee dat ze vorm wil geven. Haar werk mag een andere indruk wekken, maar José Heerkens volgt geen systeem; het komt tot stand zoals je over een weg loopt. In schetsen op papier maakt ze weliswaar een aanzet, maar pas tijdens het schilderen ontwikkelt zich het schilderij.
De laatste jaren vindt het werk van José Heerkens opvallend veel weerklank in Duitsland, wat in 2009 begon met haar deelname aan de tentoonstelling ‘Gegenstandlos’ in de Gesellschaft für Kunst und Gestaltung in Bonn. De tentoonstelling schonk aandacht aan geometrisch abstract werk, maar dat is een typering die José Heerkens slechts gedeeltelijk op zichzelf van toepassing acht: “Ik zou mijn werk eerder strak abstract noemen,” zegt ze. In 2016 kreeg ze een solotentoonstelling in het Mies van der Rohe Haus in Berlijn.
In 2011 was ze artist-in-residence in The Josef and Anni Albers Foundation in de Verenigde Staten, waarvoor ze werd uitgenodigd tijdens een ontmoeting in Parijs met de directeur van de Foundation. Josef Albers is met zijn kleurenleer betekenisvol voor haar geweest: “Het meeste wat ik weet over kleur heb ik geleerd door naar het werk van Josef Albers te kijken. Niet zozeer in analytische zin maar door kleur als ruimte en licht te leren zien. Binnen de beperkingen die je kiest zijn de variaties zo eindeloos dat juist iedere restrictie een nieuwe mogelijkheid opent. Het minimale veroorzaakt het maximale.”
In 2016 was ze als artist-in-residence te gast op het International Painting Symposium ‘Mark Rothko 2016’ in het Mark Rothko Art Center in Daugavpils in Letland, de geboorteplaats van Rothko(vic). Ze maakte er het werk ‘Daugavpils Blues’ met de intentie om leven te geven aan de geschilderde ruimte.
Een recente serie werk op A4 karton heet ‘Pilgrimage Thoughts’ en gaat over opnieuw op pad gaan. Anders dan toen ze op jonge leeftijd ernaar verlangde om te weten waar ze naartoe zou gaan, heeft ze haar kunstenaarschap verkregen door te ontdekken dat ze dat juist niet hoeft te weten. Schilderend doet ze ontdekkingen over wat ze niet weet: “Ik loop achter mezelf aan want ik ga ergens komen waar ik nog niet ben. Om er te kunnen komen, moet ik het wel eerst schilderen.”
Van 25 januari t/m 16 maart 2019 heeft José Heerkens een solotentoonstelling ‘This Afternoon’ in Galerie Klaus Braun in Stuttgart. Ook toont deze galerie haar werk in een one artist show op Art Karlsruhe, 21 t/m 24 februari. Museum für Konkrete Kunst in Ingolstadt heeft werken van José Heerkens opgenomen in de tentoonstelling ‘Gemalte Diagramma – Bauhaus, Kunst und Infografik’ te zien van 31 maart t/m 29 september. Vanaf 28 april 2019 neemt ze deel aan de tentoonstelling ‘Century.idee bauhaus’ in galerie drj – dr. Julius | ap in Berlijn. Van 4 mei t/m 15 juni 2019 exposeert ze solo bij Galerie Christoph Abbühl in Solothurn, Zwitserland.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl