Atelierbezoek: Jolanda Schouten

De laatste tien jaar maakt Jolanda Schouten vooral uitbundige waterverfschilderingen van uiterst gevarieerde vegetatie in alle stadia van groei en bloei, verwelking en verdorring. In onderlinge samenhang vormen deze monumentale aquarellen van planten en bloemen een natuurlijke leefwereld waarin ze alles en iedereen verwelkomt die zich ermee verstaat. Haar geschilderde tekeningen, of getekende schilderingen, laten een overgave aan de verbeelding zien. Haar werk is een persoonlijke bevestiging van de vaststelling dat de natuur sterker is dan de menselijke beschaving. Hoeveel beheersing ze als kunstenaar ook toont in het maken van haar werk, de kwaliteit ervan is dat ze zich verliest in wat ze schildert.

Jolanda Schouten ging op haar achttiende naar de kunstacademie in Utrecht om schilder te worden. Dat ze voor die opleiding koos, was voor haar onontkoombaar. “Op mijn elfde ging ik met mijn oudtante naar Den Haag en kwam in Panorama Mesdag terecht. De sensatie dat ik daar werd omringd door een geschilderde atmosfeer van zee, strand, duinen en wat zich daar voordeed in en rond Scheveningen, was overweldigend. Vooral de ervaring ergens volledig in te worden opgenomen is van grote invloed geweest op mijn verstandhouding met de mogelijkheden van de beeldende kunst. Dat idee werd versterkt toen ik een paar jaar later, ik was zestien, met de bus naar Amsterdam ging en in het Stedelijk Museum het werk van Elsworth Kelly zag met zijn color field paintings,shaped canvases en hard edge schilderijen. Bij de Bruce Nauman expositie in 2021 zag ik dat werk weer terug in de context van de conceptuele kunst en het emotioneerde me enorm. Het bevestigde mijn idee dat beeldende kunst niet bestaat uit vastomlijnde kaders, maar dat je kunt schilderen wat er om je heen beweegt, dat je daar deel van uitmaakt en van daaruit naar de wereld kunt kijken. Ik kwam tot het besef dat ik niet zozeer naar het schilderij hoef te kijken maar een standpunt vanuit het schilderij in kan nemen. Sindsdien is het schilderen voor mij iets wat alle kanten uitvloeit. Ik maak mijn aquarellen dan ook terwijl ik op de grond er middenin zit en met mijn penselen om me heen teken.”

Hoewel het atelier voor Jolanda Schouten als werkplek van levensbelang is, heeft ze zich er altijd rekenschap van gegeven in welke omgeving ze haar schilderijen maakt. Wie werken er in het gebouw, wie wonen er omheen, welke positie nemen zij ten opzichte van elkaar in? Vanaf het moment dat ze vrij kort na haar afstuderen een atelier vond in het voormalige schoolgebouw aan de Mgr. Van de Weteringstraat in Utrecht is ze bewust haar plaats in die directe omgeving in gaan nemen vanuit haar praktijk als beeldend kunstenaar. Ze voelt een grote verantwoordelijkheid om de samenleving waarin ze werkt te betrekken in haar bestaan.

“Ik was 23 toen ik afstudeerde en heb de eerste tijd daarna eigenlijk geleefd van bijna niks. Ik heb gereisd en ik ben om wat te verdienen les gaan geven aan kleine groepjes belangstellenden en daar heb ik uiteindelijk een bedrijf van gemaakt, samen met Jacolien de Jong. We noemden ons ‘Het Schildersbedrijf’ en we boden het bedrijfsleven projecten aan in de vorm van creatieve workshops. Daardoor kwamen we overal over de vloer en we stelden ons heel zakelijk op. In die tijd kreeg ik met mijn man René Eicke ook mijn twee kinderen.”

Wat haar kinderen voor haar betekenen heeft ze in haar werk een tijd als onderwerp genomen, totdat ze er genoeg van kregen om in haar werk te figureren. Misschien zijn ze door te verdwijnen uit haar werk wel nadrukkelijker van belang in haar leven.

Jolanda Schouten: “Ik ben een schilder in hart en nieren en ik heb vanaf mijn vroege jeugd altijd de natuur als onderwerp gehad. Dat is een doorgaande lijn in mijn werk. Ik ben ook een echte colorist. Ik word gelukkig als ik zie hoe specifieke kleurcombinaties een onverwachte euforie bewerkstelligen, hoe twee aspecten elkaar kunnen versterken, zoals geel en paars. Dat mijn werk licht was, ben ik als mijn kwaliteit gaan zien. Bovendien denk ik niet licht over het leven en ik wil in mijn werk levendig omgaan met maatschappelijke kwesties. Er moet adem in zitten. Mijn tekeningen met waterverf exploderen om me heen op de vloer. Toen ik op steeds groter formaat wilde werken had ik daar het materiaal niet voor en ben ik vellen Thai Bamboopapier aan elkaar gaan plakken en zo ontstond een natuurlijk grid dat als structuur houvast geeft aan die onstuimige vegetatie die alle kanten op schiet. Het schilderen heeft bij mij altijd een fysieke component. Die lichamelijke start levert meteen iets op en pas daarna ga ik erover nadenken om het een vervolg te kunnen geven.”

Vanzelfsprekend maakt Jolanda Schouten gebruik van de infrastructuur die voor de beeldende kunst beschikbaar is, maar ze heeft altijd vanuit zelfredzaamheid haar positie veroverd. Een vaste galerie heeft ze nooit gehad en ze heeft haar tentoonstellingen daarom veelal op eigen voorwaarden zelfstandig moeten organiseren of in samenwerking met non profit kunstinstellingen. Ze onttrok zich aan de overheersend patriarchale structuur van de kunstwereld. Vanuit die onafhankelijkheid van het galeriewezen en de museale praktijk heeft ze een bewonderenswaardige kunstenaarspraktijk ontwikkeld die grotendeels berust op de kwaliteit van haar werk en haar vermogen om binnen uiteenlopende situaties te functioneren.

Ze ging lesgeven aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en ze heeft als docent in 2013 vanuit een klein team met Salomé Nobel (docent HKU Theater) en Jephta Hermelink (projectleider vanuit TivoliVredenburg) samen met dertien culturele instellingen en 45 basisscholen een stedelijk netwerk opgezet: Creatief Vermogen Utrecht. Deze partnerschappen van kinderen, leerkrachten, directeuren en kunstenaars vormen samen het creatieve programma in de school. Jolanda Schouten: “Door de langdurige, warme relaties die zijn gelegd tussen kunstenaars en leerkrachten wordt er gewerkt aan verbeeldingskracht, samenwerken en sturing door de kinderen zelf aan het creatieve programma in de school. Het netwerk is inmiddels als een hechte Italiaanse familie waarin ideeën groeien, kennis met elkaar wordt gedeeld en kunst echt een kansrijke plek krijgt midden in de wereld van opgroeiende kinderen. Ook de studenten van de HKU Master Kunsteducatie en studenten Fine art komen in contact met de breedte van het werkveld en worden gestimuleerd om vanuit eigen kracht en creativiteit een eigen richting te creëren, een eigen werkveld.”

Wat dat besef aangaat is de creatieve werkplaats ‘Flowerbomb’ die Jolanda Schouten in 2021 realiseert een sleutelproject. In Het Gebouw van Stanley Brouwn/Bertus Mulder in de Utrechtse Vinexwijk Leidsche Rijn werkt ze met collega-kunstenaars, buurtgenoten, de bewoners van het Asielzoekerscentrum en veertig schoolklassen aante midden van een presentatie van haar reusachtige aquarellen. Mede door hun formaat, gebaseerd op de reikwijdte van haar lichaam, maken ze de indruk van levende wezens die samen een hecht gezelschap vormen. In samenwerking met het team van De Vrijstaat, Kunst- en cultuurhuis voor Jong Utrecht van artistiek leider Daphne de Bruijn, die sinds 2015 Het Gebouw in beheer heeft, geeft Jolanda Schouten invulling aan een intensief programma dat de tuin als inspiratiebron heeft. “Mijn eigen werk ontleen ik voor een groot deel aan mijn achtertuin. De planten en bloemen die daar groeien neem ik in alle seizoenen mee naar mijn atelier om ze te gebruiken als aanleiding voor mijn grote aquarellen.”

Het ontwerp van Stanley Brouwn voor Het Gebouw is gebaseerd op diens persoonlijke voetmaat van 26 centimeter als alternatief voor het metrisch stelsel en is door architect Bertus Mulder uitgevoerd. Op iedere windrichting heeft Jolanda Schouten daarin een tuin verbeeld met een werkplaats waar de deelnemers aan het Kunst- en Cultuurhuis voor Jong Utrecht zelf iets kunnen maken. Het project gaat over levenslust en het plezier om samen iets te doen en om te laten zien dat er steeds weer iets nieuws kan ontstaan.

Wat opvalt is dat Jolanda Schouten steeds benadrukt dat het erop aankomt je eigen richting te vinden. In de centrale as van Het Gebouw heeft ze een windroos geplaatst die helpt te bepalen welke kant je op kunt. Tegelijkertijd veroorzaakt Het Gebouw tussen de begane grond en de verdieping die er dwars op staat een desoriëntatie; je weet even niet meer welke richting je uitgaat. Het idee van ‘Flowerbomb’ is dat je als ‘guerilla gardener’ overal bloemen kunt zaaien. De bloembommetjes die ze laat maken bevatten heel veel zaadjes die de kinderen kunnen achterlaten op plekken waar ze graag bloemen zouden zien groeien. De werkplaats biedt allerlei mogelijkheden: er kan worden gewerkt met fotografie en klei, er wordt een steeds groeiend bloemtapijt van vilt gemaakt, er is een tuinatelier om bloemen en planten te tekenen, een hangende tuin om onderdoor te lopen, een tentoonstellingsplek voor de leerlingen van de kinderkunstacademie die ze begeleidt en een theetuin waar iedereen zelf kruidenthee kan maken.

Klik hier voor de website van Jolanda Schouten