Beste lezer

Het niet weten
Laat één ding duidelijk zijn, als wij hadden geweten dat Andeweg beschuldigd werd van verkrachting, fysiek geweld en aanranding, had het interview nooit plaatsgevonden. Dat het voor sommige lezers moeilijk te bevatten is dat wij het als redactie niet wisten, is goed te begrijpen. Het klinkt als een slap excuus en ook ik zou willen dat het sterker klonk. Het grondige artikel van NRC laat echter zien dat het anno 2020 drie maanden vergt en meer dan tachtig gesprekken om de waarheid rondom Andeweg boven te krijgen in de huidige kunstsector. We hebben te maken met een systeem waarin slachtoffers van seksueel geweld het zwijgen wordt opgelegd en waarin niet wordt geluisterd naar hun bekentenissen. Dat gegeven baart mij zorgen en heeft wat mij betreft een duidelijke oorsprong.
In de kunstwereld is de governance van veel organisaties te zwak, er is sprake van ongezonde afhankelijkheidsrelaties en óók in deze wereld worden handen boven elkaars hoofd gehouden. Wanneer de persoon in kwestie een witte, mannelijke, heteroseksuele kunstenaar is die goed verkoopt en populair is, zijn er extra veel handen beschikbaar. Het besef dat dit de realiteit is van de Nederlandse kunstwereld, heb ik de afgelopen dagen opnieuw als zeer confronterend ervaren. Door te werken in dit systeem ben je indirect medeplichtig aan de structuur daarvan. Je hebt verantwoordelijkheid om die handen te zien en weg te slaan als het nodig is, en dat is in de jaren dat Andeweg aan de weg timmerde door ons niet gebeurd. Daarom is het niet alleen heel erg dapper van de slachtoffers om naar de NRC te stappen, maar ook ongelofelijk belangrijk. Het is geen heksenjacht, het is een zeer cruciale stap geweest om de giftige cultuur die dit gedrag zo lang ongestraft heeft gelaten, te doorbreken.

Cancelculture
Dit leidt tot een ander punt van kritiek: het offline halen van de uitzending. Is het de juiste keuze om een kunstenaar, die ethisch zeer incorrect handelt, van je website te halen?
Die vraag kan ik niet per definitie met een ‘ja’ beantwoorden omdat ik vind dat dit per kunstenaar, context en situatie verschilt. Ik weet wat cancelculture is en ook het gevaar dat daarin schuilt: namelijk het diskwalificeren van stemmen die niet aan heersende politieke en maatschappelijke opvattingen voldoen. In het geval van Andeweg beantwoord ik die vraag echter met een volmondig ja. Ik vind het nodig om een interview met een kunstenaar die wordt verdacht van verkrachtingen, vele bedreigingen, stalking en geweldplegingen te verwijderen. Binnen een paar uur werd het interview een sensatiemiddel op websites als Geenstijl omdat men wilde luisteren naar iemand die verdacht wordt van vele verkrachtingen. Mensen wilden zien hoe hij zijn artistieke praktijk toelicht terwijl het daar juist nu niet over hoort te gaan. Ons interview kreeg daarmee een heel nieuw doel en we hadden geen macht meer over de context waarin het werd gedeeld.
De voornaamste taak van Mister Motley is dat we verhalen willen vertellen over de beeldende kunst in Nederland. Dat doen wij door kunstenaars, die vaak juist niet in de mainstream media een plek krijgen, een podium te geven. In het geval van de Kunst is Lang-uitzending met Julian Andeweg richt het gesprek zich op zijn blik op de wereld. Kunst is Lang beperkt zich namelijk niet tot het bespreken van kunstwerken. Het programma is ingericht op de overtuiging dat kunst en leven elkaar beïnvloeden. Daarom is er in elk gesprek ook aandacht voor persoonlijke elementen zoals de maatschappijvisie, de belevingswereld en de dagelijkse gang van zaken van de kunstenaar die te gast is. Nu in het geval van Andeweg blijkt dat deze visie een inktzwarte dimensie heeft en hij ontoelaatbaar grensoverschrijdend gedrag heeft vertoond, wil ik die visie geen podium meer geven. We willen de inhoud van het gesprek niet langer laten bijdragen aan de status van deze kunstenaar. Dat is een ethische grens die ik als hoofdredacteur hanteer en die de redactie en Kunst is Lang-presentator Luuk Heezen onderstrepen.

Context bieden
Een aantal berichten die wij ook hebben ontvangen meldt dat het interessant kan zijn om het interview wel online te laten staan met een disclaimer, om juist de huidige beschuldigen context te geven. Om te kijken waar zijn gedrag mogelijk vandaan komt, om te kunnen luisteren hoe hij denkt. Dit is een overweging waar ik heel serieus over na heb gedacht en ik begrijp deze reactie, maar uit respect naar de slachtoffers willen de redactie en ik dit niet doen. Andeweg heeft NRC laten weten dat hij niet wil reageren op het onderzoek. Ik weet dat nu iedereen staat te springen om te horen hoe hij denkt en toevallig zijn wij het enige medium dat een live-interview met hem hebben gedocumenteerd. Maar ik denk dat de enorme aandacht die er momenteel is over deze kwestie niet moet uitmonden in het luisteren naar een interview uit 2017 waar wij als redactie, met de kennis van nu, niet meer achterstaan. Volgens mij moet deze aandacht niet de vraag dienen: ‘Hoe denkt een kunstenaar die wordt beschuldigd van verkrachting?’, maar leiden tot de vraag: ‘Hoe het kan dat iemand als Andeweg, ondanks zijn wangedrag, zolang succesvol is geweest in de Nederlandse kunstwereld?’ Onze uitzending draagt niks bij aan het bekend en bespreekbaar maken van deze kwestie.

Artikelen in de toekomst
In deze brief heb ik het veel over ‘ik’ en dat voelt ongemakkelijk. Ik weet dat het nodig is om duidelijk te formuleren waarom Mister Motley de keuze heeft gemaakt voor het offline halen van de uitzending en de risico’s die daarmee gepaard gaan en daarom is het logisch dat ik deze brief schrijf. Ik ben immers eindverantwoordelijk voor de content op onze website. Tegelijkertijd is de kwestie van Andeweg een probleem waar veel mensen iets over te zeggen hebben. Er zijn veel stemmen die gehoord moeten worden. We moeten ons als sector de vraag stellen hoe het kan dat iemand als Andeweg zo lang ongestraft heeft kunnen werken en zo succesvol heeft kunnen zijn.
De afgelopen dagen is er veel te lezen over de romantische mythe van de kunstenaar als ‘enfant terrible’. Ook wij hebben dit cliché destijds in het uitnodigen van Andeweg te weinig kritisch bevraagd. Ik denk dan ook dat de komende tijd de persoonlijkheidscultus van de mannelijke kunstenaar als losgeslagen genie kritisch tegen het licht moet worden gehouden.

En niet alleen als het aankomt op de vraag hoe het kan dat iemand als Andeweg zo lang ongestraft heeft kunnen werken in de Nederlandse kunstwereld, maar ook als het aankomt op de vraag hoe we moeten omgaan met het werk van kunstenaars die onethisch handelen.

Daaraan wil ik toevoegen dat het nu echt tijd wordt om de ongezonde machtsrelaties op academies af te keuren. Het idee dat een giftige, hiërarchische sfeer bijdraagt aan een goede voorbereiding op de beroepspraktijk is verwerpelijk. Ik geloof niet dat daaruit interessante kunstenaars worden geboren, het is enkel een voedingsbodem voor een ongezonde kunstsector.
Iedereen met een machtspositie in deze (kunst)wereld heeft na zaterdag nog meer verantwoordelijkheid om verhalen over misbruik serieus te nemen, de eigen positie te bevragen en een mond open te trekken wanneer grenzen worden overschreden.

Ik heb hierboven mijn overwegingen zo uitgebreid mogelijk beschreven, maar dat wil niet zeggen dat deze visie de enige hoorbare moet zijn op onze website. Er zijn nogal wat mensen die er anders over denken, kanttekeningen maken of vinden dat zelfcensuur in geen enkele context mag bestaan. Daarom is deze brief ook een eerste stap in het bevragen van de journalistieke randvoorwaarden van deze kwestie, op Mister Motley. We gaan als redactie meerdere schrijvers en denkers uitnodigen om hierover te publiceren en we zullen in gesprek gaan met mensen die vinden dat wij anders hadden moeten handelen. Het kost ons tijd om dat zorgvuldig te doen, maar we zijn er mee bezig.

Ik merk dat deze kwestie een vlucht neemt op social media en dat er een enorme ophef is ontstaan. Dat werd ook tijd en is geheel terecht n.a.v. het artikel van afgelopen zaterdag. Wel hoop ik dat de kunstsector hier zorgvuldig en grondig mee omgaat en we elkaar de tijd gunnen om de kwestie van Andeweg te gebruiken als aanleiding voor een fundamenteler gesprek over giftige machtsstructuren in de Nederlandse kunstsector. Juist omdat het een gesprek moet zijn dat aanhoudt en niet binnen enkele weken op de plank komt te liggen wanneer de ophef is gaan liggen.

Ik wil afsluiten met de enorme bewondering die ik voel voor de groep vrouwen die in gesprek is gegaan met NRC. De drempel moet hoog zijn geweest om deze traumatische ervaringen te delen met journalisten. Hoe langer ik het grondige onderzoek tot me laat doordringen, hoe zieker ik ervan word. Ik hoop dat al deze vrouwen de juiste mensen om zich heen hebben om dit trauma te verwerken en dat wij als kunstwereld nu de verantwoordelijkheid nemen om hier consequenties aan te geven.

Met veel groeten,

Lieneke Hulshof