Atelierbezoek : Matijs van de Kerkhof – Schilderen om een omgang met het leven te vinden
Matijs van de Kerkhof (Nuenen 1977) laat in zijn woning in Nuenen zijn werkkamer zien. In de kleine, bijna vierkante ruimte staat weliswaar een schildersezel, maar zonder doek erop. De ezel is nauwelijks bereikbaar, overal staan muziekinstrumenten: een drumkit, een elektrische piano, versterkers en andere apparaten. Dat hij wel degelijk schilder is, bewijzen de talloze werken die hij in de gang, zijn huiskamer en die kleine werkkamer heeft opgehangen. Die schilderijen lijken niet in een weloverwogen compositie opgehangen, maar tonen vooral dat hij als schilder nog moet bepalen of ze hem bevallen. Ze zijn opgehangen om er onbevangen naar te kijken en na te gaan of ze als beeld beklijven.
Psychische kwetsbaarheid
Matijs van de Kerkhof was achttien toen hij naar de Academie voor Kunst en Vormgeving in ‘s-Hertogenbosch ging. Bij zijn eerste werkbeoordeling na twee maanden kreeg hij het advies om aan de afdeling Visuele Communicatie de opleiding Illustratie te gaan volgen, maar hij wilde schilderen en brak zijn studie af. Het was voor hem overweldigend om vanuit Nuenen in Den Bosch te gaan studeren. Hij stond er heel naïef in en had nog bijna geen weet van wat de kunst behelsde.
Het was in een tijd dat zich voor het eerst bij hem een erfelijke aandoening manifesteerde die een psychische kwetsbaarheid met zich meebracht, waardoor hij nogal op zichzelf teruggeworpen leefde en weinig aansluiting vond bij zijn leeftijdgenoten. Hij tekende en schilderde altijd al veel en dat werd door zijn directe omgeving ook gestimuleerd. Als hij niet zo goed wist wat hij met het leven aan moest ging hij naar zijn kamer om te tekenen en dan kwam hij wel weer tot zichzelf. In die zin is de kunst voor hem een manier om met het leven om te kunnen gaan. Hij heeft de neiging om zichzelf voortdurend vragen te stellen waarop je geen sluitend antwoord kunt krijgen. Maar deze vragen kan hij als schilder wel in zijn werk aan de orde stellen, niet om er oplossingen voor te bedenken, maar om er een omgang mee te vinden.
Na die korte periode op de academie had hij tal van baantjes in fabrieken om vervolgens Sociale Pedagogiek te gaan studeren. Na zijn afstuderen werkte hij enige tijd in deze sector, totdat hij door zijn mentale gevoeligheid een inzinking kreeg. Tijdens het herstel van die crisis kwam hij erachter dat hij zijn existentiële twijfels niet in de sociale hulpverlening het hoofd kon bieden, maar wel in de schilderkunst.
Matijs van de Kerkhof: “Het schilderen is mijn redding geweest, al klinkt dat wat overdreven. Als schilder ga ik constructief om met de vragen die ik mezelf stel en kan ik mijn grenzen bewaken. Het is mijn manier van communiceren, om verbinding met anderen te zoeken.”
Door zelfstudie maakte Van de Kerhof zich het schildersvak eigen. Ook ging hij in de leer bij de Eindhovense schilder Stijn Peeters die hem op weg hielp en hem kennis liet maken met grafische technieken zoals een bepaald gebruik van de mezzotint als een vorm van schilderkunstig etsen. Aan de muur in zijn woonkamer hangt een donkere prent van een vogel met een lichtgevende parel in de snavel, een beeld dat hij ontleende aan een droom. Als hij die droom beschrijft vertelt hij een complex verhaal over een cirkel van kraaien die elkaar de ogen uitpikten, de lucht invlogen en daar een lichtgevende cirkel vormden. Deze spookachtige film die zich in zijn hoofd afspeelde heeft hij in de prent teruggebracht tot een enkelvoudig, hallucinant beeld.
Nuenen en Zundert
Matijs van de Kerkhof was blij dat zijn voorstel om in januari en februari 2021 in het gastatelier van het Vincent van GoghHuis in Zundert te werken werd geaccepteerd. Zijn werkplek in Nuenen is zo klein dat het veel grotere atelier van de AiR voorziening in Zundert een welkom alternatief was.
Van de Kerkhof is geboren en opgegroeid in Nuenen en woont er opnieuw, nadat hij een tijd in het naastgelegen Eindhoven verbleef. Net als Zundert staat Nuenen erom bekend dat Vincent van Gogh er zijn sporen heeft nagelaten. Hij schilderde er zijn fameuze aardappeleters. Die sfeer van karige armoede is op een bepaalde manier in het werk van Matijs van de Kerkhof terug te vinden, alleen haalt hij zijn inspiratie niet zozeer uit de dorpse omgeving. In zijn schilderijen zijn filmische en fotografische beelden het uitgangspunt voor rigoureuze bewerkingen waardoor beelden ontstaan van een nogal desolaat en verschoten gehalte. De bestaande foto’s en filmstills die hij als uitgangspunt gebruikt, worden door overwegingen van binnenuit, als weerspiegeling van zijn gemoed, naar zijn hand gezet. Je zou zijn schilderijen kunnen zien als een vorm van binnenstebuiten gekeerd surrealisme waarin droombeelden niet met zichzelf op de loop gaan, maar eerder imploderen en tot een wezenlijke kern worden teruggebracht. Het onwerkelijke karakter van zijn schilderijen heeft daardoor een minimaal gehalte waardoor de noodzakelijkheid ervan niet geforceerd aandoet. Werkend vanuit het surrealistisch gedachtegoed, kun je alle kanten op, maar dat is nu juist wat Van de Kerkhof niet doet.
Essentiële taal
Wat hij schildert hoeft niet noodzakelijkerwijs een prettig beeld op te leveren. Zijn werk veroorzaakt regelmatig een bepaalde ongemakkelijkheid. Hij werkt met het gegeven dat er veel in de wereld is waarvan we liever wegkijken. Die omstandigheid draait hij om door een acceptabele vorm te vinden voor wat we liever niet zien. De esthetiek van zijn werk heeft een aantrekkingskracht die je over de drempel van die ongemakkelijkheid trekt.
Om tot die essentiële taal van zijn verbeelding te komen, hanteert Matijs van de Kerkhof meerdere invalshoeken die hij ontleent aan literaire werkwijzen, een vorm van alchemistische meditatie, kleur- en tekentheorieën gebaseerd op de joodse kabbala, boeddhistische denkwijzen en ideeën van Rudolf Steiner.
Om een voorbeeld te geven: voor sommige schilderijen hanteert hij een werkwijze vergelijkbaar met de cut-up technique van William S. Burroughs, terug te voeren op een experiment van dadaïst Tristan Tzara, die zinnen van afgeronde lineaire teksten verknipte en de woorden herschikte om tot een andere formulering te komen. Zo werkt Mathijs met de beelden die hij vindt in de media, in boeken, particuliere verzamelingen, films en op het internet. Dergelijke schilderijen komen als een collage tot stand die hij dan schilderkunstig terugbrengt tot een klein beeld om uit te zoeken hoe dat zich verder ontwikkelt. Hij is erop uit meerdere realiteiten in één moment samen te brengen.
Hij kiest ervoor om in het domein van de figuratieve kunst te werken maar laat daarin beeld en kleur niet samenvallen met de werkelijkheid. Er is altijd een mate van vervreemding die het schilderij een zelfstandig uiterlijk geeft dat herkenbaar is, maar eerder het onderbewuste aanspreekt dan de directe observatie.
Het vervlogen beeld
Hoewel een aantal schilderijen anders doet vermoeden is Matijs van de kerkhof niet zo zwaar op de hand. Hij geeft te kennen dat het desolate gevoel in zijn schilderijen iets is wat hij uit eigen ervaring goed kent, maar niet als iets negatiefs; het geeft hem vooral ook de kracht om te maken wat hem voor ogen staat. Met zijn schilderijen zoekt hij een relatie tot zijn omgeving op een manier die niet voor iedereen is weggelegd. Hij merkt dat voor zijn geestelijke fragiliteit niet altijd compassie bestaat, omdat mensen zich er geen voorstelling van kunnen maken. Met zijn schilderijen laat hij zien hoe het zich bij hem manifesteert in de vorm van vanzelfsprekende droombeelden waar je geen verklaring voor kunt vinden.
Hij is er niet op uit om tot een vermeerdering van beeldelementen te komen, maar tot een intensivering van een enkelvoudige voorstelling waardoor de betekenis ervan meerduidig wordt. De beeldelementen die hij gebruikt combineert hij tot iets ongeziens. Het is een werkwijze die hij ook toepast in zijn muziek. Hij ontleedt wat hij hoort en zet die losse elementen opnieuw in elkaar en combineert ze tot iets ongehoords. Hij stelt zich ook voor hoe je verschillende muzikanten in elkaars domein kunt laten werken: wat gebeurt er als je Michael Jackson het idioom van Black Sabbath laat gebruiken? Een andere manier van werken is dat hij muziek componeert voor films die niet bestaan. Het imaginaire speelt een grote rol.
Op een vergelijkbare manier gaat hij te werk in zijn schilderijen. Hij heeft zich verdiept in de werkwijze van de oude meesters en hoe ze ondertekeningen toepassen. Om die goed te verwerken moet je rekening houden met bepaalde droogtijden. Dat doet hij dan juist weer niet en werkt heel snel waardoor er een vervlogen beeld ontstaat, waaruit de tijd verdwenen is. Daardoor drukt het schilderij iets anders uit dan puur de illusie van het beeld en gaat de factor tijd de beeltenis overheersen.
Doorgeefstation
Dat laatste gaat zeker op voor een portretje van Bernini dat hij maakte. Hoewel deze zeventiende eeuw barokkunstenaar op het eerste gezicht niet tot de comfortzone van Matijs van de Kerkhof mag worden gerekend, laat hij ermee zien dat hij iets binnen zijn bereik kan brengen op een manier die recht doet aan de morfologie van de schilderkunst waarvan niets buitengesloten kan worden. Van de Kerkhof ziet zichzelf als een doorgeefstation. Als schilder streeft hij een transformatie na van beelden in tijd en ruimte waardoor anachronismen een eigentijdse en persoonlijke gedaante aannemen. Het typeert hem dat hij zijn eigen werk identificeert als ‘het resultaat van wat ik niet wil dat het is’. Die paradox ontleent hij aan zijn werkwijze waarbij hij in het schilderij correcties aanbrengt die niet zijn bedoeld om er iets aan te verbeteren, maar om iets anders tot stand te brengen dan het voor de hand liggende. Hij heeft alleen zichzelf als toetssteen en doet er alles aan om die beperking te overstijgen om te komen waar hij wezen wil.
Veel van zijn schilderijen hebben als bron oude polaroidfoto’s waarvan hij een verzameling heeft aangelegd of oude familiefilmpjes op 8 mm. De beperkingen van die media waarin zoveel mogelijk in een zo kort mogelijke tijd in beeld wordt gebracht, zet hij in als mogelijkheid om er iets uit te selecteren dat binnen zijn schilderijen effectief is. In zijn schilderijen valt alles op zijn plek zonder dat er een weloverwogen methodiek achter zit. Zijn werk heeft een moeilijk te benoemen religieuze bevlogenheid waarin nauwelijks ruimte is voor een godheid, maar wel voor inspiratie waarbij hij iets aangereikt krijgt waar hij niet op rekent. Daardoor heeft de solitaire toon van zijn werk de aard van een serie noten uit een melodie waarmee je je verbonden weet met de eenheid van alles. Om het eenvoudiger te zeggen: je belandt in een veld wilde bloemen en je hebt de mogelijkheid er één uit te plukken. De vraag is wat je kiest en waarom? Ieder schilderij van Matijs van de Kerkhof is daar een mogelijk antwoord op.
Deze zomer verschijnt naar aanleiding van zijn verblijf in het Van GoghHuis in Zundert een publicatie over het werk van Matijs van de Kerkhof met teksten van onder anderen Ron Dirven en Esther van Rosmalen.
De website van Matijs van de Kerkhof is:https://matijsvdkerkhof.dse.nl/
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl