Ander woord?

Waar komt dat toch vandaan, die niet aflatende behoefte tot categoriseren?
Zit het in onze genen? Van bovenaf gezien is Nederland zo pijnlijk keurig ingedeeld en ook in de dagelijkse samenleving heeft alles zijn eigen vakje. Hoe gaan we dan om met begrippen die meerduidig zijn of zelfs vaag, zoals ‘kunstenaar’? 

Kunstenaar is vrij beroep, dat vele disciplines omvat. Geen probleem voor de kunstenaar zelf: die maakt gewoon kunst. Ook het publiek zit er niet mee: dat vindt die kunst al dan niet mooi of reageert neutraal. Maar voor beleidsmakers, subsidiegevers en critici is de indeling in kunstenaarscategorieën wel fundamenteel. Het onderscheid tussen beroepskunstenaars en amateurs, tussen autonome kunstenaars en vormgevers: het vormt al decennialang de basis voor het Nederlandse systeem van culturele subsidieregelingen.
Lastig, want de actuele ontwikkelingen vertellen een heel ander verhaal. Niet alleen zijn in de praktijk de scheidslijnen tussen beeldende disciplines en beroepen vervaagd, maar ook tussen kunstenaars onderling. Zeker nu online-podia voor iedereen zijn, is een scheiding van amateur en professional simpelweg niet meer relevant. Beeldende kunst is allesomvattend geworden en wringt zich uit de stramme Nederlandse fondsenstructuur. Dus wie kunst maakt op het snijvlak van film en theater vangt bot bij zowel een Filmfonds als een Hollandia Fonds. Wie werkt als huisarts en ook schilderijen maakt, is als ‘amateur’ voor weinig beeldende kunstfondseninteressant. Want ook bij de kwaliteitsbeoordeling is er sprake van een hokjescultuur. Zo kan slechts ‘vernieuwende’, vooral conceptuele, kunst rekenen op de aandacht van commissies. ‘Relevante kunst voor een relevant publiek’ is het devies onder meer bij het Mondriaan Fonds. Kunst van traditionele materialen, technieken en beeldelementen zoals figuratie, abstractie en compositie, valt onder de noemer ambachtelijk. Deze kunst geldt als toegankelijk in de negatieve zin en heeft een sterke associatie met amateurkunst. Irrelevant voor het instituut dat hedendaagse kunst uitdraagt. Het publiek dat deze kunst bewondert (en koopt) wordt in een doorgaande beweging in diezelfde categorie geplaatst.

Ons pleidooi: kunstenaar, houd je hier niet mee bezig. Leg dat ei en verdiep je in je werk. Kunstenaar is een vrij beroep, letterlijk. En fondsen, wees ontvankelijk voor alle mogelijke kunstvormen. Elke terminologie werkt categoriserend en waarom zou je? Het is een enorme rijkdom dat zoveel mensen kunst maken op zoveel verschillende manieren. Je hebt nachtkunstenaars, ochtendkunstenaars, middagkunstenaars, fanatieke kunstenaars, af-en-toe kunstenaars, vrouwelijke, mannelijke en outsider-kunstenaars… Daaronder heb je goeie en slechte, met alle grijstinten ertussen.

En de kunst zelf? Die is in dit verhaal opvallend stil. Toch zou het daarover moeten gaan en nergens anders over. Los van de maker, oog in oog met de kijker, is het kunstwerk onze wegwijzer naar bezinning.
 

Carlien Oudes en Marie Baarspul
ArtWorlds

Beeldend kunstenaar Carlien Oudes en kunsthistoricus Marie Baarspul zijn respectievelijk directeur en projectleider van Stichting ArtWorlds. ArtWorlds organiseert ZomerExpo, de grootste kunsttentoonstelling samengesteld door open inschrijving en anonieme keuze in een Nederlands museum. Water ZomerExpo 2017 vindt plaats van 25 mei t/m 20 augustus 2017 in Museum de Fundatie, Zwolle en Kasteel het Nijenhuis, Heino/Wijhe.

Bijgaande foto (januari 2017) is een schilderwerk in het RMO Leiden. Carlien Oudes (1967) is tekenaar en schilder en gespecialiseerd in verftechnieken. Ze geeft advies aan musea over bijzondere schildertechnieken en werkt afwisselend in Amsterdam, Londen

Een woord, een beeld is het tekst- en redactiebureau van Marie Baarspul (1968). Zij schrijft, redigeert en doceert voor musea, culturele instellingen, de overheid en het bedrijfsleven over kunst, geschiedenis en alles wat daarmee te maken heeft.