‘Als kunstenaar ligt mijn kapitaal in het hebben van verbeeldingskracht’ – in gesprek met Sam Samiee

Hoe ga jij, binnen de context van je praktijk, om met plaatsgebondenheid of het ontbreken daarvan?
Ik ben al geruime tijd bezig met het idee van plaatsgebondenheid en de erfenis van tradities en culturen. Ik ben geboren en opgegroeid in Teheran met ouders die allebei uit een andere grote stad in Iran komen. De Perzische taal waarmee ik ben opgegroeid werd in achttien verschillende rijken gesproken. Dus ik ken het voorrecht om een ​​lingua franca te spreken, en heb ook op zeer jonge leeftijd Engels leren spreken. Daardoor had ik toen ik in 2011 in Enschede aankwam geen last van hetgeen wat ik nu zie als een van de meest diepgaande problemen waar de mensheid de laatste decennia mee worstelt: ergens anders vandaan komen en niet met elkaar kunnen communiceren.

Ik werk door meerdere canons en ben de belichaming van velen in plaats van slechts twee.

Voordat ik Iran verliet, leek dit idee van ontheemd zijn niet zozeer over een plaats te gaan, maar over de manier waarop men zichzelf waar wil nemen. Dat is interessanter dan plaatsen, landen of natiestaten. In Iran heb ik geholpen met het organiseren van een lezing over de filosoof Julia Kresteva. Het ging over de manieren waarop taal al een phallocentrische entiteit is waarin het concept ‘vrouw’ een vreemde is. Als je queer kanten van jezelf onderzoekt, word je zelf ook een vreemdeling. Kresteva heeft dit fantastische boek met de titel De vreemdeling in onszelf geschreven. Hierin vertelt ze hoe de Grieken de Perzen barbaars noemden en omgekeerd. Deze vreemdheid is echt heel erg een abstracte situatie. Maar het is een vraag die maar terug blijft keren en waar veel mensen zich mee bezig houden.

 

In Search of Ibn Rushd and Zeger van Brabandt – Sam Samiee. The Painted Bird, Group Exhibition directed by Gijs Freiling at Marres Centre for Contemporary Art, Maastricht, 2016 (Foto: Charlotte Markus)

Als succesvol kunstenaar reis je meer dan de meeste mensen waardoor je vaker geconfronteerd wordt met de verschillen tussen diverse plekken. Vergroot dit jouw verlangen naar specifieke plekken en persoonlijke verbintenissen?
Het verlangen wordt minder concreet als je het voorrecht hebt om als kunstenaar rond te trekken. De betekenis ervan begint te veranderen, je begint meer te verlangen naar abstracte noties van plaats. Ik ben in Nederland, waar ik als kind van droomde vanwege mijn liefde voor de Nederlandse schildertraditie. Het was niet moeilijk om hier te komen, omdat ik naar een kunstacademie kon. Dus op een concreet niveau heb ik de zekerheid hier te kunnen zijn. Maar op een abstract niveau, voel ik altijd een verlangen wanneer ik langs een beeld van Spinoza in Amsterdam kom. Omdat die cultuur waar dit beeld naar verwijst enorm abstract is, het idee dat denkvrijheid de grondslag van een veerkrachtige samenleving vormt. Hij heeft wat vogels op zijn lichaam, en dat doet me ook denken aan Perzische tuinen en poëzie waarin veel vogels worden beschreven. Hoe ze van de ene plaats komen en doorreizen naar de andere. Wanneer iemand zoals Thierry Baudet wordt gekozen, komen we opnieuw dicht bij het oneindige verlangen naar deze abstractie die nooit daadwerkelijk zal worden bereikt. Niet door Spinoza en niet door ons.

Het lijkt erop dat er een tendens is om je werk altijd te typeren als overbrugging of vermenging van het Oosten en het Westen. Hoe verhoudt jij je hiertoe? Is het opzettelijk of iets dat door anderen op je werk wordt geprojecteerd?
Mijn reactie hangt af van de manier waarop iemand zich verhoudt tot wat ik zeg. Er zijn mensen die zich bezighouden met de bijzonderheden van mijn werk, en er zijn mensen die de complexiteit tot eenvoud willen reduceren. De belichaming van een overbrugging tussen twee plaatsen zijn is op zich al een complex geheel, maar wanneer er een derde persoon bij komt, heeft hij of zij verschillende manieren om daarmee om te gaan. Als je een duidelijke positie ten opzichte van mijn werk hebt, dan kan ik reageren. Als er slechts een tweeledige combinatie van fascinatie en afwijzing is, heb ik het gevoel dat het gesprek aangaan overbodig is. Er zijn mensen die geschokt zijn dat ik Freud in verband breng met de Islam. Maar ik ben er niet om hen op te leiden. Het is natuurlijk geen zonde om niet alles te weten, maar je moet wel groothartig zijn. En niet iedereen is in staat om een ​​gelijke status te behouden ten opzichte van iemand anders. Pas wanneer je op hetzelfde niveau praat als iemand anders, vindt er echte uitwisseling plaats. Ik werk niet met deze algemene noties van ‘Oost’ en ‘West’, maar ben veel meer geïnteresseerd in de bijzonderheden ervan. Ik werk door meerdere canons en ben de belichaming van velen in plaats van slechts twee. Te veel algemeenheden produceert paranoia en onhandigheid.

De wens en interesse zijn cartografen, de weg ernaartoe wordt ingegeven door analyse.

Hoe stuur je je vele en zeer specifieke interesses?
Dat doe ik niet. Het is juist de interesse die mij stuurt. Ik probeer de richting van mijn interesses te volgen door de juiste vragen te stellen, zowel binnen de studiopraktijk als in academisch onderzoek. Ik dompel me onder in disciplines en canons, en van daaruit zijn er bepaalde geijkte paden die je dankzij studie kunt volgen. Als ik een interessant punt bereik in een schilderij in het museum, zal ik proberen het te begrijpen via een canon, een analyse of logica. De wens en interesse zijn cartografen, de weg ernaartoe wordt ingegeven door analyse.

Wat bedoelde je eerder toen je het had over algemeenheden die paranoia produceren?
Als je Turkije, China en Iran over één kam scheert, heb je geen idee waar je het over hebt. Als je de details begrijpt, hoe iedereen zijn eigen spel speelt, is er minder paranoia of verlangen om uit te roeien wat niet wordt begrepen.

Dus in feite heb je een zeer optimistische manier om naar dingen te kijken: begrip als oplossing voor onverdraagzaamheid?
Iets bestuderen betekent niet dat je het specifieke bereikt. Ik bestudeer al vanaf mijn twaalfde de Perzische literatuur, en besefte pas gaandeweg hoe weinig ik weet. Als het goed is zou het vergaren van meer kennis je juist bescheidener moeten maken. Probeer minder te oordelen, probeer meer openheid te creëren, probeer het oordelen zo lang mogelijk uit te stellen. Maar niet veel mensen hebben daar zin in, vooral journalisten niet. Jean-Luc Godard had een gesprek met interviewer en presentator Dick Cavett waarin hij opmerkt ​​dat een ​​politicus nooit een filmmaker zou vragen om een ​​film te maken voor zijn campagne. In plaats daarvan zal hij altijd een journalist vragen. Omdat de journalist een uur filmt en alles gebruikt, de filmmaker daarentegen, filmt een jaar en levert uiteindelijk een uur aan film af. Neem Freud. Hij werkte zestig jaar en was uiteindelijk van niets zeker behalve het woord ‘bewustzijn’. Ik wil mijn werk onderscheiden van de heersende trend om te snel tot een conclusie te willen komen.

 

Sam Samiee (Foto door: Saeid Behbahaninia)

Dit gesprek vindt plaats kort na de overwinning van Thierry Baudet en zijn politieke partij Forum voor Democratie. We raken op een zijspoor en spreken over de stand van de Nederlandse politiek. Ik vraag Sam wat zijn rol als kunstenaar binnen dit verschuivende politieke landschap is.
Als kunstenaar ligt mijn kapitaal in het hebben van verbeeldingskracht. Al mijn verbeeldingen zijn relevant en tegelijkertijd is geen daarvan reëel. Maar ik wil niet in de nostalgische slachtofferrol kruipen. Ik wil daar geen tijd aan verspillen. In plaats daarvan wil ik doen wat moet worden gedaan. Mijn verlangen om Nederlands te leren is nu bijvoorbeeld heel sterk. Ik wil politieke gesprekken voeren met mensen in het Nederlands. En ik wil meer instellingen overtuigen om Nederland minder als een verlengstuk van Schiphol te zien. Mensen komen nu binnen, krijgen geld, maken een show en vertrekken vervolgens naar Londen of New York. En ze vergeten alles over Nederland. Toen ik hier aankwam, voelde ik de behoefte om de taal te leren, maar iedereen vertelde me dat het ze niets kon schelen. Mensen willen handelen, en er was een idee dat taal leren dat proces zou verstoren. Ik heb ook het idee dat het ze wel uitkwam dat ik een expat bleef en Nederlanders zelf voor hun land konden zorgen. Maar dit is de reden waarom de Nederlandse politiek zo armoedig is. Het is ook mijn land, dus waarom zou ik geen deel uitmaken van de Nederlandse politiek?

Het vreselijke is dat ik ben opgegroeid met Europese films en literatuur, en toen ik hier kwam bleek dat elke Europeaan verliefd was op Hollywood.

Het idee om Europees en Nederlands te zijn staat enorm onder druk van het Amerikanisme. Ik heb het gevoel dat mijn generatie in Nederland niet zo trots is op wat ze hebben, en wanneer ze wel trots zijn gaat het gepaard met vreselijke ideeën. Op dit moment is er geen middenweg tussen trots zijn en het helemaal niet zijn. Er is niets tussen deze jonge, fragiele mannelijkheid of de liberale amnesie in de kunst. Ik geef nog steeds les in Enschede en kom daar regelmatig. Maar mijn internationale vrienden in Amsterdam hebben geen idee hoe het is om in Nederland te wonen. En mijn Nederlandse vrienden hebben heel weinig interesse in Oost-Nederland, Groningen of Maastricht. Iedereen wil een Amsterdammer zijn.

Het vreselijke is dat ik ben opgegroeid met Europese films en literatuur, en toen ik hier kwam bleek dat elke Europeaan verliefd was op Hollywood. Trots op het feit dat ze meer weten over Paris Hilton dan over de staat van bloemen vóór Vondel. Ik kan deze situatie niet eigenhandig omdraaien. Maar nu er een rechtse regering aan de macht is, verandert het een en ander. En ook Brexit. Mensen hier werd verteld dat ze na de geschiedenis geboren waren en dat alle anderen op hen wilden lijken en nu wil het eigen buurland dat niet meer. Ook zien vrouwen een man aan de macht komen die beweert dat vrouwen moeten worden gedomineerd, van verkrachting houden en niet in een werkomgeving thuishoren. Dit kan ervoor zorgen dat mijn ontspannen vrienden zich even net zo gespannen voelen als ik, en dat blaast hopelijk nieuw leven in de politiek.

Bekijk hier de website van Sam Samiee