Afdalen in het mysterie Nick Drake – over het werk van Danielle Lemaire

 

Danielle Lemaire, You Know I Am Not There , Stedelijk Museum Breda, fotograaf; John Tromp

Een vriend vertelde dat hij soms, wanneer hij in de trein zit, bedenkt dat hij gefilmd wordt en dat een hele bioscoopzaal naar hem kijkt. Hij laat op deze momenten heftige, emotionele filmmuziek door zijn oortjes komen en al snel begint hij te huilen. De tranen blijven maar komen en het idee dat dit een scene is uit een film, die wordt bekeken door anderen, versterkt de emotie. Hij kan niet stoppen met zwelgen in zijn eigen melancholie.

Steeds vaker schaam ik me voor de tijd waarin ik leef. De nadruk op vermaak en consumentisme staat me tegen en de platte, individuele drang naar plezier wordt steeds schrijnender in een wereld die in brand staat. Waar is de ruimte voor verdriet, eenzaamheid, twijfel en onzekerheid over die brandende wereld en daarmee over onszelf? Ik denk dat de filmscene van mijn vriend vooral gaat over die vraag, over het verlangen naar melancholie en eenzaamheid in een wereld die aan elkaar hangt van likes, oppervlakkigheid en overdaad.

De details uit die scene tonen bovendien iets belangrijks, namelijk dat muziek helpt om tot een emotie te komen die in het dagelijks bestaan vaak wordt overgeslagen – en dat je een emotionele ervaring in zekere zin kunt regisseren.

Toen Danielle Lemaire op een avond in 2017 in haar atelier naar een podcast luisterde, kwam geheel onverwacht het liedje Riverman van Nick Drake voorbij. Ze was alleen, ze was aan het werk en het was donker. Het nummer voerde haar mee naar haar kindertijd, naar de dagen die eens waren en niet meer terugkomen. ‘Op mijn atelier had ik die avond de beste omstandigheden gecreëerd om te kunnen werken. Ik moet een beetje eenzaam zijn om tot de juiste concentratie te komen. Door zijn muziek werd die eenzaamheid op een heel fijne manier versterkt. Ik kwam los van de waan van de dag en kon gaan naar een plek waar het zowel goed en fijn was als verdrietig. Het is heel relaxed om verdrietig te mogen zijn.’

Als iets Lemaire grijpt, haar raakt, dan laat ze het niet los voordat ze er alles over weet, voelt, heeft gezien en ervaren. Na die avond bleef ze Drakes muziek steeds opnieuw draaien en zocht ze alles over de zanger op. Ze ging verschillende keren naar Engeland, bezocht zijn graf, ontmoette fans en spitte Nick Drake-forums uit. Dat Drake een welopgevoede, beleefde Engelsman was, verlegen, zich zo onbegrepen voelend dat hij uiteindelijk niet meer in staat was zich te verhouden tot die extraverte, doorgedraaide buitenwereld, het gewoonweg niet meer aankon, dat alles droeg alleen maar bij aan Lemaires fascinatie.

Nick Drake was niet de enige in zijn tijd die zich onbegrepen voelde. Meer jonge mensen kampten met die bijwerking van de sixties. Andrew Hicks schrijft in het boek Remembered for a while over de relatie tussen de onstuimige jaren zestig en Nick Drake. Een tijd die ik zelf niet heb meegemaakt, maar waarnaar ik wel heb verlangd. Als vijftienjarige luisterde ik tijdens de geschiedenislessen met jaloezie naar verhalen over de nieuwe generatie die zich tegen de gevestigde orde keerde, gewapend met muziek, vrijheid, liefde, drugs en vriendschap. Hicks nuanceert dit door ook een andere kant te laten zien. Het was een tumultueuze periode, waarin de revolutie leek te zijn uitgebroken. In een poging zich te ontdoen van hun rigide opvoeding nam de jeugd grote, romantische risico’s. Maar als de realiteit je vervolgens inhaalt en de utopie van vrede geen werkelijkheid wordt, ligt teleurstelling op de loer. Die klap is bij veel jongeren, juist vanwege hun kwetsbare opstelling, hard aangekomen. Voor Drake komt daar nog bij dat hij teleurgesteld en depressief naar zijn ouderlijk huis in een klein dorp in de Midlands moest terugkeren, nadat de muziekwereld hem niet had opgepikt en hij nergens anders naartoe kon.

In haar werk wil Lemaire zo dicht mogelijk bij Drake komen en dat wat hij bij haar losmaakt omzetten in lijnen, kleuren en vormen, in potlood op papier. Niet door hem letterlijk te portretteren, maar door zijn mysterie, zijn ongrijpbaarheid te benaderen. Al onderzoekend merkte Lemaire dat niet alleen die ongrijpbaarheid bij iedere vondst toeneemt, maar zijn grootsheid en relevantie evenzeer. Haar enige manier om zich te verhouden tot dit mysterie is zich aan hem te spiegelen. En door al even ongrijpbare, grootse en relevante zaken – visioenen, het hemelse, het spirituele – op zijn werk te projecteren en in haar tekeningen te laten terugkomen. Bijvoorbeeld in wolkachtige vormen, die als ondefinieerbare geestverschijningen opstijgen uit figuren, of lijnen die van het papier lijken af te druipen als een eenzame herinnering. Zelf zegt ze daarover dat het ‘heel fijn is om jezelf te laten afdalen in een wereld die niet aan de oppervlakte ligt’. Wat niet betekent dat alle tekeningen zwaar en duister zijn; het wezen van Nick Drake al tekenend uitdiepen, brengt ook hoop en lichtheid met zich mee. Letterlijk, door de terloopse aanraking van potlood en papier, maar ook door kleurige architectonische ruimten en vrolijke huiselijke details.

En dan is er de natuur in Engeland, die voor Lemaire onlosmakelijk verbonden is met Drake en daarom ook een belangrijke plek heeft in haar tekeningen. In het werk van kunstenaar William Blake (1757-1827) vindt ze een relatie met de melancholie in Drakes werk en leven. Als geen ander weet Blake buitenwereld en verbeeldingswereld te verbinden in een magisch realisme, met overweldigende kleuren, zwierige lijnen en wezens waarin mens, dier en mythe elkaar ontmoeten. In zijn opvatting van de natuur versmelten deze hybride figuren met bomen, zee en uitgestrekte weiden. Ook in Lemaires nieuwste tekeningen vermengt de Engelse natuur zich met het bovennatuurlijke. De spirituele sfeer bij Blake, met name zijn voorstelling van oneindigheid, is al langer een inspiratie voor Lemaire maar krijgt nu nog meer ruimte, in talloze abstracte, wollige, kabbelende, ronddraaiende, dansende, kronkelende, zwevende vormen en lijnen.

 

Danielle Lemaire, A giant silence in London, 20x30cm, 2020

En emotionele ervaringen regisseren, zoals mijn vriend deed in de trein? Daar was Lemaire de afgelopen drie jaar aan de lopende band mee bezig. Door af te dalen in het mysterie Nick Drake maakte ze ruimte voor gevoelens die vaak zo gemakkelijk worden overgeslagen. Die geestestoestand stelde haar in staat om alles in het kielzog van zijn leven, van ongrijpbaarheid tot eenzaamheid, van muziek tot fans, van duisternis tot lichtheid, te vangen in haar tekeningen. Het resultaat is even uitnodigend als ondoorgrondelijk.

Klik hier voor meer informatie over de tentoonstelling in Stedelijk Museum Breda
Klik hier voor meer informatie over de publicatie met Lemaires tekeningen en haar onderzoek naar Nick Drake. De beelden zijn naast bovenstaand essay omlijst met teksten van Leonor Faber-Jonker en Adam Scovell over het kunstenaarschap van Danielle Lemaire, de aantrekkingskracht van Nick Drake en het fascinerende fandom dat deze muzikant omgeeft.