Aankomen voor vertrek; in gesprek met Mels van Zutphen
Natuurlijk waren duizenden bezoekers mij voor geweest in het bewonderen van een bergtop in een Haarlemse museumvitrine. Dat daartussen een kunstenaar zat die zich, net als ik, aangespoord voelde om deze top tot onderwerp te maken van een nieuw werk, was een bijzondere ontdekking. Zo leerde ik Mels van Zutphen kennen rondom het topje van de Mont Blanc en vond in hem mijn fictieve reisgezelschap. Voor zijn nieuwe werk kwam Van Zutphen opnieuw bij de Mont Blanc terecht. Dit keer was het niet de hoogte, maar de tijd die hem daar bracht. Dit keer was het niet om er bovenop te komen, maar om eronderdoor te gaan. Mels van Zutphen legde nagenoeg dezelfde route af waarlangs deeltjes worden afgeschoten die mogelijk sneller reizen dan het licht. Wat is de rol van een bestemming als de weg ernaartoe zo interessant is en wat is de snelheid van een afstand? Daarover ging ik met hem in gesprek.
Vibeke Mascini (VM) In je korte film Het topje van de Mont Blanc (2007) ensceneer je hoe je de top van de Mont Blanc uit de collectie van het Teylers Museum ontvreemdt. De film is een soort collage in beeld en geluid waarin te zien is hoe je de Mont Blanc beklimt om de top weer terug te brengen naar de plek van herkomst. In The Speed of Light (2015) is het een route die je vastlegt wanneer je van Geneve naar Gran Sasso rijdt om bij benadering dezelfde route af te leggen die neutrinos volgens een aan CERN verbonden onderzoek in 0,0024 seconde afleggen door de aardkorst. Wat vind jij in jouw werk steeds zo belangrijk aan die weg?
Mels van Zutphen (MvZ) Het zijn natuurlijk steeds verschillende routes. Maar zo’n weg ‘ernaartoe’ gebruik ik wel vaker als onderwerp en zeker in The Speed of Light. Ik raakte in dit geval allereerst gefascineerd door het wereldkundig maken door CERN dat er deeltjes zijn waargenomen die zich sneller zouden verplaatsen dan het licht: neutrino’s. Dat zorgde voor veel rumoer in de wetenschappelijke wereld, omdat die ontdekking de speciale relativiteitstheorie van Albert Einstein zou ontkrachten. Deze ontdekking zou dramatische gevolgen hebben, bijvoorbeeld omdat de volgorde van oorzaak en gevolg hierdoor in theorie omgekeerd kan worden. Je zou een deeltje kunnen zien aankomen voordat het vertrokken is.
VM Hoe reist een neutrino?
MvZ Door deze neutrino’s met een kanon af te schieten over een grotere afstand, kunnen deze deeltjes verder onderzocht worden. Daarop hebben ze 720 km verderop, halverwege Italië, een detector gebouwd. Neutrino’s zijn minuscule deeltjes die dwars door de aarde heengaan, op dit moment gaan er al miljoenen neutrino’s door je vingernagel.
VM en mogelijk sneller dan het licht?
MvZ Dat er iets sneller zou kunnen gaan dan het licht vond ik voor dit project interessant. En ook dat uiteindelijk – na anderhalf jaar onderzoek – bekend werd dat een onbenullig ethernet kabeltje de metingen heeft beïnvloed. Wetenschap is voor mij een grote inspiratiebron. Natuurlijke fenomenen en natuurwetenschappelijke thema’s zijn vaak een uitgangspunt voor mijn werk. Het gaat mij niet om waarheidsvinding of wetenschappelijke bewijsvoering op zich, maar om deze tegen het licht te houden en te verbinden met het leven van alledag.
Zoals gezegd ontstond er natuurlijk een hele commotie rondom het abstracte gegeven van dit onderzoek en tegelijkertijd sprak het hele fysieke ervan mij juist aan. Dat er vanuit Zwitserland naar Italië deeltjes geschoten worden en dat boven die gehele route alles gewoon doorgaat. Dat iedereen z’n dingetje doet, terwijl daaronder die deeltjes reizen en er onderzoek gedaan wordt naar het ontstaan van dat ‘alles’. Ik wilde dat wat daaronder gebeurt, proberen naar boven te brengen, door die route aan te houden.
VM Het videowerk The Speed of Light begint eigenlijk met het eind, of eerder met de plek waar de deeltjes aankomen. En dan beweegt de camera achterstevoren richting het punt van vertrek toe?
MvZ Niet helemaal, de film begint bij het einde, bij de detector in Gran Sasso die zich onder de rotsen van een 2500 meter hoge berg bevindt. Vervolgens beweeg je met een flits naar het begin in CERN en vandaaruit reis je opnieuw naar het einde.
VM Hoe is het dan uiteindelijk om op die bestemming aan te komen? Ik kan me voorstellen dat het met een project waar de weg ernaartoe zo’n nadruk heeft, de aankomst misschien wel minder triomfantelijk maakt.
MvZ Nee toch niet! De bestemming in The Speed of Light is zelfs belangrijker dan ooit omdat juist de poëzie van het wetenschappelijk onderzoek hierin doorklinkt. Zoals ik al zei: als een deeltje als de neutrino sneller beweegt dan het licht, zou je het kunnen zien aankomen voordat het ooit vertrok. Dat is ook waarom de video begint met de aankomst in Gran Sasso.
De coördinaten die de route van de deeltjes aangaven, waren door een cartograaf uitgetekend. Om deze zo nauwkeurig mogelijk te volgen, reed ik door de Mont Blanc tunnel en over allerlei bergweggetjes die soms ook dood liepen. Over een afstand van 300 km deed ik soms een hele dag. Ik heb uiteindelijk 2043 km gereden, terwijl het deeltje hemelsbreed 720 km aflegt. Ondertussen was ik steeds bezig met kaartlezen, foto’s maken op kruispunten van mijn weg met die van de neutrino’s, camera’s verplaatsen, accu’s op laden, tanken, eten en een slaapplaats vinden. Ik sliep ook in de auto en dan weer rijden rijden rijden. Dat was heel intensief, dus ik was uiteindelijk ook wel erg blij dat ik daar aankwam.
VM Dus waar dat deeltje weerstand loos door de bergen schiet, heb jij eigenlijk een enorm intensieve 12 daagse tocht achter de rug. Hoeveel weerstand heb jij ondervonden?
MvZ Ja het was ook heel slecht weer, alleen maar regen. Maar voor de film kwam dat eigenlijk wel goed uit. De regendruppels op de camera zorgde voor een heel mooie lichtverstrooiing. In de film geeft je dat soms het gevoel dat je zelf een deeltje bent.
VM Het is opvallend dat je project een soort personificatie van zo’n neutrino opwekt. Door die weg zelf af te leggen spiegel je de snelheid aan het menselijke. Ik heb jarenlang geloofd dat mijn zus zo hard kon rennen als een auto, omdat ze mijn opa en oma al rennend uitzwaaide wanneer zij wegreden. Snelheid is relatief, zo blijkt wederom. Waarom druk jij jouw autoreis in dagen uit, ten opzichte van de nano secondes van de neutrino’s. Beleef jij tijd in dagen?
MvZ Dat is toch een beetje het menselijke ritme. Het waren namelijk ook gewoon dagen. Daarbij had ik 13 dagen na vertrek een afspraak in Gran Sasso, dus ik moest uiteindelijk ook nog haast maken. In de voorbereiding heb ik een kort moment nog overwogen de afstand te lopen: dat leek misschien een romantisch idee maar was echt niet te doen. Het verschil tussen lopen en rijden is voor ons groot, maar in vergelijking met de snelheid van zo’n deeltje stelt dat helemaal niets voor; die gaat in een seconde zeven keer de aarde rond.
VM Volgens mij heb je heel wat feitenkennis opgedaan gedurende het onderzoek.
MvZ Ik heb zoveel meer informatie dan ik uiteindelijk gebruikt heb. Zowel interviews met wetenschappers van de instituten als met nietsvermoedende mensen op straat. Ik heb goed moeten afwegen wat allemaal in die film kon komen zonder dat het te ingewikkeld zou worden.
VM Helpt al die informatie je om te formuleren waar het jou om gaat in het werk dat je maakt?
MvZ Daar snijd je wel een moeilijk punt aan want ik duik dan zo diep ergens in, dat er veel bij komt kijken. Dat gebeurt me vaker, dat het allemaal zo interessant is dat die informatie uiteindelijk af gaat leiden van waar het mij omgaat. Dan denk ik: je moet het juist helemaal kaal houden. Ik ben eigenlijk ook al 15 jaar bezig met een ander project, maar dat groeit steeds uit. Af en toe breng ik dat weer terug naar iets behapbaars, maar dan begin ik weer en komt er meteen weer heel veel meer bij. Het is een ongoing project.
VM Een project met een lange aanloop dus, ook een flinke route. Naast de afstand is er ook de ruimte die vaker terugkomt als thema in je werk. Zo ken ik verschillende oudere werken van je waarin je dingen die heel klein zijn heel groot doet lijken. Space en Stars (1992) zijn daar een voorbeeld van: twee grote platen die gebaseerd zijn op een pagina uit een atlas van het universum. De afbeeldingen van de sterren heb je vervolgens anders opgemaakt en daarop heb je doosjes gemaakt die de exacte afmeting aanhouden van de afbeeldingen. Zo ontstonden er fysieke ruimtes van de abstracte ‘ruimte’ die we uit de atlassen en van het internet kennen. De ruimte is vaker een aanleiding voor je werk. Kan je iets vertellen over de serie Going to Mars (2015)?
MvZ Twee Nederlanders willen een kolonie stichten op Mars ergens in 2025 dacht ik. Mensen van over de hele wereld konden zich door middel van een zelfgemaakt filmpje aanmelden voor een enkele reis naar Mars volgens ‘Mars One’. Die mensen moesten verschillende vragen beantwoorden, waaronder een vraag naar hun gevoel voor humor. Ik vind het gegeven fascinerend en belachelijk tegelijkertijd en in dit werk ben ik opzoek gegaan naar de balans daartussen. Wetenschap en emotie komen hier heel dicht bij elkaar. Nu ben ik bezig om een groter werk te maken over het verlangen om Mars te veroveren. Ik ben met verschillende beelden die ik van internet haal aan het experimenten. Het is nog niet duidelijk wat ik met dat materiaal wil doen. Misschien wordt het wel een boek.
VM Zouden je eerdere werken over de ruimte hierin nog terug kunnen komen?
MvZ Ik heb er ook nog wel eens over nagedacht dat ik er een soort overzichtsboek van zou kunnen maken. Ja, ik heb altijd zoveel materiaal, maar weetje dat zijn weer oude projecten en nu heb ik er alweer twee nieuwe in mijn hoofd
VM Ik snap het, je hoofd gaat sneller dan je handen. Zeven keer de aarde rond in een seconde.
bekijk hier Het Topje van de Mont Blanc en The Speed of Light of meer over Mels van Zutphen
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl