76.146 Londense kinderen: een generatie gestold in de tijd
‘London is calling you. What are you waiting for? What you searching for? London is all in you.’
– Fragment uit het nummer London van Benjamin Clementine (2013)
‘There’s an urgency to reflect on who we are and our future (..) to have a visual reflection on the people who make this city work. I think it’s important and in some ways urgent.’
– Steve McQueen over Year 3 (2019)
Op de klassenfoto zit een juf met dertig kinderen aan haar flanken. Ze zijn rond de acht jaar oud en kijken je bijna allemaal aan. Hun blik is open, onbevreesd en hoopvol. Hier en daar schijnt een pretlichtje. Vrijwel alle jongens dragen een grijs uniform. De meisjes poppige pakjes. Dertig paar nette schoentjes rusten op een houten visgraat vloer. Aan hun voeten ligt de wereld.
Aan hun voeten ligt de wereld.
Bovenstaande klassenfoto werd in 1977 gemaakt. Sindsdien zijn er meer dan veertig jaar verstreken. Dat maakt nieuwsgierig naar hoe het hen is vergaan. Leven ze nog allemaal? Wat voor verhaal hebben ze te vertellen? Zien ze elkaar nog wel eens? Zijn ze nog open, onbevreesd en hoopvol? Hebben ze zelf kinderen of kleinkinderen die ook op een schoolfoto staan? Eén van hen keerde onlangs terug naar ditzelfde klaslokaal, als onderdeel van een immens krachtig kunstwerk. Hij kijkt je aan vanaf de middelste rij. Het is de vijfde jongen van links. Zijn naam is Steve McQueen, en hij heeft een verhaal te vertellen.
Steve McQueen is veertig jaar na deze klassenfoto een wereldberoemde kunstenaar en filmmaker. Zo won hij in 1999 de Turner Prize en in 2014 won zijn film Twelve Years a Slave maar liefst drie Oscars. Zijn werk gaat veelal over geschiedenis, sociale ongelijkheid en hoop. Thema’s die hij onlangs verweefde tot een aanbidbaar mooi kunstwerk: Year 3. In samenwerking met Tate Britain en Artangel zette hij alle Londense klassen uit één schooljaar op de foto. 76.146 kinderen. Een generatie gestold in de tijd.
Op de meer dan drieduizend klassenfoto’s staan begeleiders, met hun klas aan hun flanken. De kinderen zijn rond de acht jaar oud en kijken je bijna allemaal recht aan. Open, onbevreesd en hoopvol. Hier en daar schijnt een pretlichtje. Sommige klassen dragen een uniform. Andere fleurige kleren. Aan hun nette schoenen en sneakers ligt de wereld. Hoe zal het hen de komende veertig jaar vergaan? Leven ze dan nog allemaal? Wat voor verhaal hebben ze dan te vertellen? Zien ze elkaar nog wel eens? Treden ze de wereld nog met open vizier tegemoet?
De leeftijd van de kinderen is secuur gekozen. Het is de leeftijd waarop kinderen zich langzaam bewust worden van zichzelf en zich beginnen te vergelijken met anderen. Wat zien zij als ze naar deze foto’s kijken en hoe zal deze blik de komende jaren veranderen? Deze 76.146 kinderen – bijna heel Wembley Stadion gevuld – zullen opgroeien in het post-Brexit era. In discussies over de toekomst wordt er vaak volop gesproken over hoe onze keuzes de nieuwe generatie zullen beïnvloeden, maar daarbij kijken wij hen zelden recht in de ogen. De foto’s van Steve McQueen dwingen ons dit wel te doen. Daarbij laat hij je vooruit en terug in de tijd kijken, tot aan zijn eigen jeugd – en verder.
Het is de leeftijd waarop kinderen zich langzaam bewust worden van zichzelf en zich beginnen te vergelijken met anderen.
De ouders van Steve McQueen kwamen halverwege de jaren zestig van Grenada en Trinidad naar Engeland. In deze tijd waren de naweeën van de tweede wereldoorlog nog voelbaar. Er was veel armoede en het werd migranten moeilijk gemaakt om woningen en banen te vinden. Zo was het in die tijd niet ongewoon om racistische bordjes tegen te komen met teksten als: ‘No Dogs. No Blacks. No Irish.’ Ondanks deze vijandigheid lukte het zijn ouders om werk en een huis te vinden. In 1969 werd Steve McQueen geboren. Hij groeide op in de Ealing, een arbeiderswerk in West-Londen waar verschillende nationaliteiten samenleefden. Hij gedijde goed onder deze lappendeken aan culturen. Deze veelstemmigheid inspireerde hem, maar die werd niet door iedereen positief ervaren.
Zijn kindertijd verstreek tegen de achtergrond van de grimmige jaren zeventig. In dit decennium brokkelde het Britse imperium steeds verder af, stortten industrieën in elkaar en organiseerden machtige vakbonden stakingen die het land ontregelden. Toen McQueen vijf jaar oud was, trad het Verenigd Koninkrijk toe tot de EU – destijds nog EEG – in de hoop weer tot grote economische hoogten te herrijzen, maar Europa werd getroffen door een oliecrisis en de economische misère hield aan.
In 1975 werd er een referendum gehouden over de EU, maar het volk stemde om te blijven. Het bleef stormen in het land. De jeugd was veelal werkeloos en uitte hun frustratie o.a. met woeste punkmuziek. Er waren stakingen en rellen, wijken verpauperden en drugsgebruik nam toe. En hoewel de racistische leuzen niet meer openlijk op borden stonden, sluimerde het sentiment erachter nog wel degelijk door in de samenleving. Racisme woekerde volop – tot diep in de politiek. Zo zei Margaret Thatcher in 1978 – dan nog als leider van de oppositie – in een TV interview dat ‘mensen in Engeland bang zijn dat dit land wordt overspoeld door mensen met een andere cultuur [..] en dat ze vijandigheid zullen tonen tegen de mensen die binnenkomen.’ Deze vijandigheid naar ‘anderen’ vond ook zijn weerklank bij de jonge McQueen, die hard werkte en een goede leerling was, maar zich systematisch ondergewaardeerd voelde. Zijn basisschool zou pas jaren later erkennen dat er in zijn tijd sprake was institutioneel racisme.
Racisme woekerde volop – tot diep in de politiek.
Het grauwe decennium van zijn kindertijd kwam in 1979 tot een dieptepunt in de ‘Winter of Discontent.’ Engeland maakte de koudste winter in zestien jaar door en na alle stakingen legde ook de publieke sector het werk neer. In Londen stapelde het vuilnis zich metershoog op en zelfs de doden werden even niet begraven. In deze ijzige winter nam Margaret Thatcher de regering over.
In de jaren tachtig ging Steve McQueen naar de middelbare school – die later ook institutioneel racisme erkende – waar hij tot zijn grote frustratie en woede werd ingedeeld in een klas voor toekomstige loodgieters en bouwvakkers. Wederom voelde hij zich ongezien en onderschat. Dat gevoel werd bevestigd toen hij met een excursie naar de National Portret Gallery ging: de enige mensen van kleur die hij in het museum weerspiegeld zag, waren de bewakers. Zijn redding kwam naar eigen zeggen van zijn tekentalent. Hij kon dit zó goed dat hij zich aanmeldde voor de kunstacademie. Zijn cijfers waren niet toereikend, maar zijn vaardigheden waren genoeg om hem aan te nemen.
De enige mensen van kleur die hij in het museum weerspiegeld zag, waren de bewakers.
In 1989 begon hij zijn studie aan Chelsea College of Art en Design en hij voelde zich voor het eerst gezien en vrij. In hetzelfde jaar trad Margaret Thatcher af als eerste minister en viel de Berlijnse muur. Steve McQueen verruilde zijn teken- en schildergerei voor een filmcamera en haalde in 1993 zijn diploma aan Goldsmith’s College in Londen. In datzelfde jaar werd in Europa de interne markt voltooid: binnen de grenzen van de EU was er voortaan vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen. De economie in Engeland was er weer bovenop.
Steve McQueen trok in die tijd weg uit Engeland: naar de Tish School of the Arts in New York. Er was daar alleen geen ruimte voor experiment, dus verliet hij de universiteit en begon zelf films te maken, en die vielen op. Zijn werken waren intiem, écht en lieten gemarginaliseerde groepen zien. In 1997 kreeg hij een van zijn eerste solo tentoonstellingen in het filmmuseum in Amsterdam, waar hij tevens zijn vrouw ontmoette met wie hij later twee kinderen kreeg. Zijn carrière nam een vlucht en in 1999 won hij de Turner Prize. In de jaren daarna kwam zijn werk in gerenommeerde musea te hangen: van het Stedelijk Museum in Amsterdam tot het MoMA in New York. Verder trad hij in 2002 toe tot de Orde van het Britse Rijk en toonde hij in 2003 zijn werk op de 50e Biënnale van Venetië.
Zijn werken waren intiem, écht en lieten gemarginaliseerde groepen zien.
In 2004 dijde de Europese Unie flink uit met maar liefst tien nieuwe lidstaten: Grieks-Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië. Verenigd Koninkrijk hield er rekening mee dat ze per jaar zo’n 15.000 migranten uit deze lidstaten zouden aantrekken, maar in de eerste twee jaar werden dat er meer dan 400.000. In 2007 traden ook Bulgarije en Roemenië toe tot de EU. Met name de migranten uit Oost-Europa leverden een grote bijdrage aan de Britse economie, maar toen de wereldwijde financiële-economische crisis in 2008 ook Engeland hard raakte, kreeg de nieuwe stroom migranten steeds vaker de schuld van alles wat er niet goed ging in het Verenigd Koninkrijk: van dalende lonen tot een ongezonde arbeidsmarkt. De geschiedenis leek zich te herhalen en in 2014 klonk er dan ook een echo van Thatcher’s uitspraak door in de politiek. Michael Fallon, toen minister van Defensie, claimde dat ‘Britse steden worden overspoeld door migranten en de bewoners onder gijzeling liggen.’ Deze onvrede bleef doorwerken en het land verscheurde steeds sterker in twee kampen: één voor én één tegen de EU. In 2016 werd een tweede referendum over Brexit gehouden: 52% koos er voor om de EU te verlaten.
De nieuwe stroom migranten kreeg steeds vaker de schuld van alles wat er niet goed ging in het Verenigd Koninkrijk
Inmiddels zijn er drie jaar verstreken sinds het Brexit Referendum en zijn de onderhandelingen over hoe dit precies gaat gebeuren nog steeds bezig. De vorige week herkozen minister-president Boris Johnson (Conservative Party) wil zijn belofte ‘Get Brexit Done’ waarmaken door wettelijk vast te leggen dat de Britten de Europese Unie eind 2020 verlaten: met of zonder deal. Meteen na deze bekendmaking daalde de Britse pond en de economische problemen zullen bij een No Deal Brexit waarschijnlijk alleen maar groter worden. Zo kunnen de kosten voor medische behandelingen en de aanvoer van medicijnen flink toenemen. Verder moeten alle vrachtwagens die Engeland binnenkomen worden gecontroleerd, waardoor er enorme opstoppingen kunnen ontstaan, wat weer kan leiden tot lege schappen in de supermarkten. Tot slot leeft op dit moment één vijfde van alle Britten in armoede, en bijna een derde van de Britse kinderen. De kans dat dit de komende jaren zal verergeren is groot. Economen voorspellen dat Engeland bij een No Deal Brexit kan worden getroffen door een zwaardere economische crisis dan in 2008.
Economen voorspellen dat Engeland bij een No Deal Brexit kan worden getroffen door een zwaardere economische crisis dan in 2008.
Wat er ook gebeurt het komende jaar: de 76.146 kinderen op de foto’s zullen opgroeien te midden van de gevolgen. Hoe zal het hen de komende veertig jaar vergaan? Leven ze dan nog allemaal? Wat voor verhaal hebben ze dan te vertellen? Treden ze de wereld – en elkaar nog met open vizier tegemoet? Als het aan Steve McQueen ligt, krijgen ze allemaal gelijke kansen, en dat begint met een gelijke weerspiegeling van henzelf. Met dit kunstwerk geeft de kunstenaar de blik die hij zelf zo miste als kind, aan een hele generatie. Om écht gezien te worden als gelijkwaardig onderdeel van een constellatie met oneindig veel potentie, om recht te worden aangekeken: open, onbevreesd en hoopvol. Met hier en daar een pretlichtje. De wereld aan hun voeten.
“It’s a telescope and microscope situation. You’re looking through a telescope and seeing all these people, but it’s also reflecting back on you, making you think: ‘Who am I in all of this?’ It’s exciting and dynamic. I hope the people and the powers that be are aware of that potential and reap from it. I find it very inspiring. The future is in those pictures. There’s going to be the criminal, the banker and the person who may not make it to 21. They are all there.”
– Year 3 is nog tot en met mei 2020 te zien bij Tate Britain – en op billboards – in Londen. Alle kinderen zullen de komende maanden zelf ook op museumbezoek gaan om hun eigen foto te zien. Na de tentoonstelling krijgt elke school hun eigen foto. Op één van de foto’s is dezelfde visgraat vloer te zien als op de foto hierboven. Het is de basisschool van Steve McQueen, ruim veertig jaar later. –
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl