De paraplu: echt niet zomaar een accessoire

Ik heb het altijd een lief verhaal gevonden. En ik begrijp de rol van de paraplu. Mijn vader is zorgzaam en graag op de dingen voorbereid. Bovendien is een trouwdag niet zomaar een dag; het is een dag waarop je wel wat extra houvast kunt gebruiken. En wat is dan beter dan een stijlvolle stok die je stut tijdens het lopen en die je zelfs kunt uitklappen om jezelf en een ander bescherming te bieden?

De paraplu is een van de oudste accessoires. Een modeaccessoire zelfs, want behalve een puur functioneel voorwerp, geboren uit de zonwerende parasol die al in de Griekse oudheid bestond, is de paraplu ook een esthetisch verantwoord object. Dat die dingen tegenwoordig met miljoenen tegelijk worden geproduceerd en door de jaren heen feitelijk goedkope wegwerpproducten zijn geworden (beeld op ieders netvlies: een paraplu met gebroken baleinen die als een dode vleermuis uit de opening van een afvalbak steekt), doet eigenlijk niet af aan hun statuur. De paraplu mag dan niet langer een exclusief statussymbool zijn, een luxeproduct dat alleen de rijksten onder ons kunnen betalen, zoals in de 18^de eeuw, nog steeds is het een voorwerp waarmee je jezelf kunt onderscheiden.
Denk alleen maar aan de belachelijk grote paraplu die Kendall Roy, een van de ongrijpbare hoofdpersonages uit de Amerikaanse serie Succession, in het eerste seizoen opsteekt wanneer hij plannen smeedt om het miljoenenbedrijf van zijn vader in te pikken. Het is een zwarte vliegende schotel die de geprivilegieerde, wereldvreemde zoon boven zijn hoofd met zich meedraagt. Een paraplu zo groot en arrogant, dat hij zo ongeveer de hele breedte van de stoep inneemt.

En in Cherbourg-en-Cotentin, in het Franse Normandië, opende Jean-Pierre Yvon, telg uit een geslacht van leerbewerkers, in 1986 een paraplufabriek: Le Véritable Cherbourg. Uiteraard was hij geïnspireerd door de beroemde muziekfilm Les Parapluies de Cherbourg uit 1963. Daarin ontmoet Geneviève (de rol waarmee een piepjonge Catherine Deneuve doorbrak) haar eerste, grote liefde: Guy – en raakt hem ook weer kwijt. Dit alles speelt tegen de achtergrond van een druilerig Cherbourg, waar de moeder van Geneviève een parapluwinkel bestiert en haar dochter liever met een rijke man ziet trouwen in plaats van met een automonteur.
Nu ik de film nog een keer zag (o, die geweldige snoepgoedkleurige interieurs!), viel me eigenlijk voor het eerst op dat Les Parapluies de Cherbourg best een rare titel is voor een film waarin het niet direct gaat over paraplu’s. Goed, er is regen – de heerlijke filmopening bestaat uit een vanuit vogelperspectief vastgelegde choreografie van gekleurde paraplu’s, waaroverheen duidelijk van bovenaf emmertjes water worden gegooid – en je hebt die parapluwinkel. Maar wat me in dit liefdesverhaal vooral opviel, was de liefde voor de naoorlogse, door olie beheerste maatschappij, die wordt bezongen door glanzende auto’s en blinkende tankstations (Esso met een sterk staaltje product placement in het staartje van de film).
Hoe het ook zij, de film en de titel werden een begrip. En of het nu kwam door die slimme verwijzing of door de kwaliteit van de paraplu’s, de producten van Yvon en zoon uit Cherbourg groeiden uit tot een wereldwijd gerespecteerd Frans succes, geroemd om het vakmanschap (37 handmatige stappen) en de tijdloze elegantie van het ontwerp. Les Véritables Cherbourgs liggen in de officiële winkel van het Élysée (149 euro per stuk via de website). Ze figureerden in de videoclip bij La Pluie, een nummer van de Franse rapper OrelSan en de Belgische Stromae. Die laatste staat in een regenachtig straatje, gevuld met een zee van zwarte regenschermen, te zwaaien met een chique goudkleurige paraplu. ‘Il fait beau,’ zingt hij: het is mooi weer.

De paraplu dus: echt niet zomaar een accessoire. Vraag maar aan Mary Poppins. De beroemde kinderjuf vliegt in de gelijknamige musical uit 1964 door de lucht, met in haar ene hand haar tas, dat wonderbaarlijke ding zonder bodem, en in haar andere hand een uitgeklapte paraplu, die haar netjes op de stoep bij Jane en Michael Banks aflevert. Een paraplu die kan praten: de knop is de kop van een uitgekookte papagaai. Het ding fungeert achtereenvolgens als vervoermiddel, gedachtenlezer, geweten en toverstok. Doe mij er ook zo één.
Ook in de beeldende kunst is de paraplu veelvuldig aanwezig. Je moet dan wel even verder kijken dan de talloze impressionistische schilderijen waarop stijlvolle vrouwen in zonovergoten landschappen braaf poseren met obligate parasols. Dit zijn de voorlopers van de paraplu, de paraplu’s zonder panache. Nee, dan die op het grauwe Rue de Paris, Temps de pluie van Gustave Caillebotte uit 1877. Hier is de paraplu geen randvoorwerp, maar een statement zoals het eerder genoemde enorme regenscherm van Kendall Roy.
Caillebotte beeldde Parijs, de stad van het licht en van de hoopvolle brede Haussmann-boulevards, af op een druilerige dag. Een beetje zoals Woody Allen in 2019 zou doen met New York in de romkom A Rainy Day in New York, met als gevolg een hoop natte haren, gezoen in klamme auto’s en veel paraplu’s (een half verzopen Timothée Chalamet onder zo’n doorzichtig bubbelexemplaar). Bij Caillebotte is alles fijn somber. De lucht is geelgrijs van de regen, de straatkeien en de stoeptegels zijn kletsnat en glibberig. Alle donker geklede voetgangers zijn grootstedelijke eilandjes geworden, alleen of met zijn tweeën, solitair bewegend onder steeds dezelfde grote grijze paraplu, die elk oogcontact onmogelijk maakt.

Bijna tachtig jaar later schilderde René Magritte zijn beroemde schilderij Golconda (1953). Het is een titel die verwijst naar een ruïnestad in India en die ik nog altijd niet begrijp, maar goed: de surrealisten lieten wel vaker totaal willekeurige dingen met elkaar trouwen. In 1932 tekende (en fotografeerde) Man Ray een ingeklapte paraplu op een snijtafel, waar een naaimachine op het punt staat hem te opereren – ik bedoel maar.
Op Golconda regent het mannen. Tegen zo’n typische Magritte-achtergrond, een blauwe lucht met sluierbewolking en strak gepleisterde, naoorlogse architectuur, zweven talloze mannen met zwarte lange jassen en zwarte bolhoeden als regendruppels in de lucht. Het gekke is dat ik altijd heb gedacht dat die mannetjes ook nog parapluutjes bij zich hadden. Dat is niet zo (sommige van hen klemmen een aktetas onder hun arm), maar ik begrijp wel waarom ik dat dacht.
Ten eerste zien ze er door hun stijve houding, de armen strak tegen het lichaam aangedrukt, zelf uit als donkere, dichte paraplu’s, vooral degenen die ver weg in de lucht zweven. Maar bovenal wordt Magritte in de populaire cultuur vaak in verband gebracht met de paraplu. Alsof die ontzettend vaak in zijn werk voorkomt, terwijl het ding toch vooral figureert op één beroemd schilderij: Les vacances de Hegel uit 1958, waarop tegen een oranje achtergrond een glas water bovenop een uitgeklapte zwarte paraplu balanceert. Desondanks regent het Magritte-paraplureferenties.
Er zijn paraplu’s met Golconda-print en er zijn talloze versies van zijn schilderij Le fils de l’homme (1964), een man met een bolhoed en een groene appel voor zijn gezicht, waarop Magritte-na-apers ook nog een paraplu schilderden. En op posters en kaarten zweeft Mary Poppins mét uitgeklapte paraplu in veelvoud door de lucht, net als de mannetjes op Golconda. Ceci n’est pas une Magritte, maar het verklaart mijn verwarring.

Tevens is het een goede indicatie van de populariteit van de paraplu in de beeldcultuur. Het ís ook gewoon een geweldig ding: een bewegende stip, een zwevende kwal, een vliegende schotel. Niet voor niets figureert-ie veelvuldig op de foto’s van de Amerikaanse straatfotograaf Saul Leiter. In besneeuwde of regenachtige stadsgezichten waren rode, oranje en roze paraplu’s esthetische buitenkansjes voor iemand die zo verzot was op kleur als hij.

Visueel gezien leveren paraplu’s altijd wat op. Zo wrijf ik persoonlijk in mijn handen wanneer het tijdens staatsbezoeken of internationale politieke bijeenkomsten regent. Toen het vorig jaar tijdens het staatsbezoek van koning Willem-Alexander en koningin Maxima aan Duitsland snertweer was, kon ik bij persbureau Getty genieten van talloze foto’s van het moment dat ze uit het vliegtuig stapten. Bovenaan het trappetje werden ze opgewacht door een man wiens paraplu uiteraard exact op dat moment omklapte in de wind, waardoor het leek of hij een zwarte schotelantenne boven hun hoofden omhoog hield. De paraplu is de meest onbetrouwbare bondgenoot die een staatshoofd zich kan wensen; de combinatie protocol plus paraplu levert dus vaak de leukste foto’s op.
Overigens was de onlangs overleden Elizabeth niet alleen de koningin van het Verenigd Koninkrijk, maar ook van de op de kleur van haar kleding afgestemde paraplu’s. Elke outfit ging vergezeld van meestal zo’n koddige transparante bolle, zodat zij alles kon zien en het publiek háár, met een randje aan de onderkant in exact dezelfde tint als haar mantelpakje of jas.
De paraplu: bescherming en modieuze expressie in één ingenieus stukje uitklapbare stof. Geen flauw idee? Nou, ik begrijp mijn vader op zijn trouwdag van bijna vijftig jaar geleden maar al te goed.