De geur van gras
De student van nu is beter af, daar twijfelt zelfs mijn hond niet over. Kunstenaars van de oude garde vertellen met intens genoegen aan de studenten van nu dat je op de academie feitelijk niets leert. Het enige stukje drijfhout waar je je als student aan vast kon klampen was een geniale opmerking die tussen neus en lippen door werd gemaakt terwijl de docent in jouw boekenkast stond te speuren.
Theorie stond op een laag pitje en studenten konden zonder enige moeite alle lessen vermijden. Kunst maken was een kwestie van intuïtie. Van binnenuit. Het onderwijs is beter geworden, er is een besef ontstaan dat veel in het ‘proces van maken’ leerbaar is. Studenten komen hongerig en vol verwachtingen naar de academie toe en het is niet slecht om ze wat te leren.
Het leren van het vak kunst gaat niet meer via oefenen van technieken, het concept is corebusiness en dat heeft ook keerzijdes. Een werk dat een eerstejaars student in al zijn overmoed heeft gemaakt, wordt soms wel vier keer in een week, in steeds een andere les, opnieuw besproken, en dan is het echt wel om zeep geholpen. Een andere keerzijde werd me pijnlijk duidelijk door de vraag die in de rubriek ‘How to live’ werd toegezonden. ‘Ik ben een 3e jaars studente grafische vormgeving en alvast een beetje wanhopig op zoek naar een eindexamen onderwerp. Heeft u misschien bepaalde tips of ideeën?’ Haar op weg helpen naar de inhoud van haar werk was niet zo moeilijk, wat me meer bezig hield was hoe deze vraag kon ontstaan. Toen kunst maken nog een kwestie was van intuïtie, van binnenuit, tekende en experimenteerde je er als student lustig op los en al doende kwam je erachter wat de inhoud van je werk kon zijn. Als je veel maakt en je kijkt achterom, dan zie je als vanzelf je thema. Maar zo maar rücksichtslos dingen maken is niet meer de bedoeling. Als student moet je als het ware vooruitdenken. Door vakken als concept en onderzoek lijkt het soms alsof er een keuze is, in wat je thema zou kunnen zijn. Maar zo werkt het niet. ‘Waar ben je goed in, waar beleef je plezier aan?’ en ‘Wie ben je en wat houdt je werkelijk bezig?’ Als student moet je op psychologisch gebied lef hebben, om je over te geven aan wat vanzelfsprekend is. Dicht bij huis ligt de inhoud van het werk, ergens in de biografie (in de ruimste zin van het woord) liggen de aanknopingspunten.
Tacita Dean: I have a very strong memory of the sea, of that coast actually(…) My family isn’t a very lively household, there is something a it lonely in it. My father worked in London , so he was never there. I do remember having a great sense of adventure because we were surrounded by land and I used to go on long walks performing to myself, like being in my own documentary.
Het begrip onderzoek is koning in het kunstonderwijs en loodst allerlei misverstanden binnen. De associatie met wetenschap kan verkeerde accenten oproepen. Bijvoorbeeld een idee over waarheid, alsof het om feiten zou gaan in plaats van de vrijheid van de onwaarheid. Liegen mag in de kunst, een goed kunstwerk kan op heel verkeerde veronderstellingen zijn ontstaan. Richard Prince schreef het hilarische verhaal Bettie Kline waarin pin up girl Bettie Page wordt opgevoerd als de geheime inspiratiebron voor het abstracte werk van de schilder Franz Kline. Het objectieve waarheidsgehalte doet er niet toe om je eigen waarheid te vertellen. Onderzoek in de kunst is onmisbaar, ik ken dan ook geen kunstenaar die geen onderzoek doet. ‘Mijn leven is de research’, sprak Roy Villevoye. ‘Het is meer zo dat ik me totaal verlies in alles wat me interesseert: Ik lees, ik wil het zien, ik wil erbij zijn, ik wil er naartoe, ik wil met die mensen (in Papua Nieuw Guinea) te maken hebben.’ Onderzoek kan op duizend manieren en het is naar mijn idee van groot belang om dat aan studenten mee te geven.
Maar de studenten van nu kunnen dat aan, creëren hun eigen weerstand. Ze zijn zich namelijk bewust van het kleine stipje dat de academie inneemt op de wereldkaart. Ze hebben internet en daardoor overal contacten. Een Zuid-Afrikaanse schrijver interviewt een jonge kunstenaar via Skype over het werk dat in Ethiopië gemaakt is. Studenten trekken de wereld rond, via uitwisselingen, excursies of als couchsurfer. Amper twintig en ze reizen alleen door Afrika, of doen een stage in de Oekraïne. De wereld is geen onbekend gebied meer, er is niets exotisch meer te vinden. Overal werken op academies jonge mensen die even nieuwsgierig en gedreven zijn als op de academie in Zwolle of Den Haag. En dat heeft verstrekkende gevolgen voor de houding van de student.
Nieuwe normen ondermijnen de autoriteit van de westerse kunstwereld. Overal werken immers studenten met dezelfde inzet en geloof in de kunst aan de academies. In andere landen kost het mogelijk meer moeite om te kiezen voor het beroep van kunstenaar en er is geen enkele reden om deze collega studenten in een ver land niet even serieus te nemen als je klasgenoten. Dit besef weerspiegelt zich langzaam ook in de kunstwereld van na de academie. Vorige editie deden Angola, Bahamas, Bahrein, Ivoorkust, Kosovo, Kuweit, Malediven, Paraguay en Tuvalu voor het eerst mee aan de biënnale van Venetië. De oude Giardini is als de grachtengordel van Amsterdam, sjiek, prachtig maar niet het spannendste deel van de stad. De laatste twee Documenta’s hebben ieder op hun eigen manier de kunstdekens opgeschud. Documenta 12 liet het doel om te fungeren als ‘an authoritative worldwide seismograph of contemporary art’ niet los, zoals de kritieken schreven, maar vulde de Documenta in als een echte wereldtentoonstelling, het idee van het grote genie werd losgelaten en er werd kunst getoond uit alle uithoeken van de wereld. Documenta 13 liet een zoektocht naar nieuw waarden zien, ze krikt de normen van de ‘officiële’ kunstwereld open, door klemmende normen over kwaliteit los te laten, criteria als ‘echt’ en ‘betrokken’ waren leidend in de keuzes. Het begrip smaak wordt ruimer, we naderen het punt dat de westerse kunstgeschiedenis niet meer het middelpunt is van de wereld. En die openheid zie ik terug bij studenten. Nieuwe invloeden en andere opvattingen over smaak en hoge en lage cultuur kenmerken de jonge kunstenaar. Zonder vooroordelen, zonder vastgeroeste criteria in hun hoofd, kijken ze rond, hun werk kan tegelijkertijd in de bibliotheek van Amersfoort hangen (omdat je oma daar woont) als in de Appel. ‘Blurring the line between professional artists and amateurs, outsiders and insiders’, werd er geschreven over de biënnale in Venetië en precies die openheid karakteriseert de jonge student.
Marcel Vos beschreef in de jaren ’80 het begrip originaliteit als een soort wurgslang die om de nek van de studenten werd gelegd. Deze valkuil lijkt te zijn dichtgegooid. Het www en de onstuitbare beeldenstroom heeft de jonge generatie verlost van de druk van de originaliteit. Met een muisklik is al snel te zien dat het onmogelijk is een totaal nieuw beeld te creëren, en de jonge generatie maakt daarom graag gebruik van al bestaande beelden.
Onder de druk van originaliteit hielden studenten en kunstenaars het liefst met de deur op slot, hermetisch gesloten voor collega’s, want je originele idee zou zo maar gestolen kunnen worden; maar ook daar is nu een frisse wind doorheen gewaaid. Kom binnen. Vanuit het besef dan het unieke beeld niet bestaat denkt men met elkaar mee, lacht als je ontdekt dat je om de een of andere reden op bijna het zelfde werk of foto bent uitgekomen. Wat een verlichting. De hedendaagse student is gul en genereus en houdt van samenwerken. De geur van gras met ondertonen van amber, patchoeli en poppy.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl