Onvermijdelijk kunstenaarschap – op atelierbezoek bij Susana Mulas Lastra

Na de afronding van die studie is ze met een onmiskenbare eigen tekentaal duidelijk aanwezig in de Nederlandse tentoonstellingspraktijk, niet alleen als beeldend kunstenaar, maar ook als organisator en initiatiefnemer van exposities en projecten. Doordat ze in de professionele kunstwereld een nieuw gezicht is vindt ze aansluiting bij de jongste generatie kunstenaars. Ze heeft op haar zestigste een verrassende aanwezigheid in het veld met werk waarin de menselijke verantwoordelijkheid voor natuur en klimaat in kleurrijke en lyrische tekeningen overtuigend zichtbaar wordt gemaakt. Vanuit een kritische verstandhouding met de nietsontziende omgang van de mensheid met zijn natuurlijke omgeving, toont ze de onzichtbare aspecten en overrompelende schoonheid ervan in haar werk door het papier waarop ze tekent te benaderen als een microscoop om de microkosmos zichtbaar te maken. De samenhang en hiërarchie van al het bestaande komt in haar werk samen, niet door minutieus na te tekenen wat ze ziet, maar door aan haar waarnemingen een eigen, vrijwel abstracte gedaante te geven.

Susana Mulas Lastra groeide op in een buitenwijk van Madrid, een voormalig dorpje vlakbij de plaatselijke gevangenis, met veel politieke gevangenen. Deze arbeiderswijk stond bekend als ‘de verkeerde kant van de rivier’, een hechte gemeenschap waarin ze met haar twee zussen en broer woonde in een huis omringd door familie. Haar vader was daar de directeur van een school die door haar grootvader was gesticht om de kinderen in de wijk een behoorlijke opleiding te geven waarbij veel aandacht werd gegeven aan kunstzinnige vakken. Onder de dictatuur van Franco was dat bijzonder, zeker vanwege de moeilijke omstandigheden die met allerlei restricties gepaard gingen. Pas na de dood van Franco in 1975 kon de voorbeeldfunctie die de school maatschappelijk gezien had zich gaan bewijzen. ‘Ik was elf toen Franco stierf en daardoor had ik een bijzondere puberteit. Ik herinner me dat de Guernica van Picasso terug in het museum kwam en dat er rijen mensen stonden om het schilderij te zien. Elke zaterdag gingen we naar theatervoorstellingen en gratis concerten. De democratie kwam langzaam op gang en ik onderging dat bewust en nam er volop aan deel. Ik had veel contact met muzikanten en maakte veel mee. Het was opwindend en soms ook tragisch. Ik had altijd al belangstelling voor de kunst. Mijn vader had veel kunstboeken en ik las de kunstenaarsbiografieën van Giorgio Vasari. Bij ons thuis hing geen kruisbeeld aan de muur, maar een reproductie van het schilderij van Salvador Dalí van de kruisiging. Mijn vader hield van kunst, hij kon goed tekenen, maar hij was ook een dominante man; hij wilde niet dat zijn vrouw zou gaan werken. Mijn moeder was een lieve, intelligente vrouw met liefde en respect voor de natuur en voor mensen zoals ze zijn. Ze deed aan yoga en wilde daarin les gaan geven, maar dat mocht dus niet. Met mijn school bezocht ik regelmatig musea en als we in de zomer in Murcia in het zomerhuis van mijn grootouders waren tekende ik eindeloos in het zand aan zee en verzamelde in een sigarendoos voorwerpen die ik daar vond. Ik wilde naar de kunstacademie, maar mijn vader wilde absoluut dat ik een universitaire studie ging doen. Ik moest een financieel onafhankelijke vrouw worden. Het liefst wilde hij dat ik farmacie ging studeren, maar ik koos voor biologie en ecologie, omdat ik dan in ieder geval nog veel zou kunnen tekenen naar de natuur.’

Als jonge student was ze nog niet opgewassen tegen de autoriteit van haar vader. Ze was verlegen en maakte zichzelf onzichtbaar. Ze wist niet hoe ze zichzelf kon laten zien en probeerde te voldoen aan het perfectionisme dat haar vader van haar als oudste dochter verlangde. Om daaraan te ontkomen ging ze jong het huis uit, wat de relatie met haar vader nog moeilijker maakte en een zware periode in haar leven inluidde. Na haar studie vond ze werk als bioloog, maar om aan de druk van haar omgeving te ontkomen ging ze op haar 25^ste naar Ierland om in de buurt van Dublin een jaar als au pair te werken en Engels te leren. Daar begon ze een intensieve briefwisseling met haar vader die ze als een genezingsproces heeft ervaren.

Terug in Madrid begon ze opnieuw als ecoloog te werken en ze trouwde. Dat huwelijk zou tien jaar duren, terwijl ze naast haar werk op een school aanvullende opleidingen in creatieve therapie deed. In 2001 vroeg ze een sabbatical year van haar werk. Enkele maanden later ontmoette ze de man met wie ze verder wilde en ze besloot toen voor hem naar Utrecht te verhuizen. Op afstand deed ze een masteropleiding kindertherapie in Spanje en leerde ondertussen de Nederlandse taal door dagelijks in het woordenboek Spaans-Nederlands te studeren. Ze werkte een dag in de week in een kunstatelier voor asielzoekers in Leersum met wie ze zich als Spaanse migrant goed kon verstaan. Na een jaar in Nederland kreeg ze een zoon met haar partner.

Het leven was definitief veranderd. Ze had een gezin en een bestaan in Nederland. Anderhalf jaar na de geboorte van haar zoon kon ze een ruimte huren in Zeist waar ze haar groepspraktijk voor kunsttherapie en een kinderatelier begon.

‘Mijn man en ik wilden onze zoon na verloop van tijd liever in een vrije, natuurlijke omgeving laten opgroeien en we besloten naar Texel te verhuizen. Ik zette daar mijn praktijk in de creatieve therapie voort en richtte er ook weer een kinderatelier in. Ik bleef zelf ook altijd tekenen en schilderen binnen de context van dat atelier, totdat een van de kinderen tegen me zei: “Waarom ben je geen kunstenaar?” Dat bleef me bij. Ik volgde in Alkmaar al twee jaar cursussen in het creativiteitscentrum om technieken te leren. Toen zag ik in de Volkskrant een advertentie van de Nieuwe Akademie Utrecht. Het was tijd om te doen wat ik altijd al had gewild.’

De opleiding in Utrecht pakte ze meteen serieus aan. Ze gaf zich volledig aan haar studie over. Op Texel werkte ze drie dagen in de week om geld te verdienen en de resterende tijd besteedde ze aan het werken aan de opdrachten van de opleiding. Ze schilderde met acryl op grote formaten papier en na verloop van tijd besefte ze dat die handeling dichtbij het tekenen stond. Ze probeerde Siberisch krijt en maakte grote houtskooltekeningen, werkte met licht en schaduw, fotografeerde veel in de natuur en bracht een beetje kleur aan in haar werk. Dat werd steeds meer en ze stapte over op het tekenen met pastel.

‘Meer en meer kwam in het werk de natuur die in mij leefde naar voren. Het waren weergaven van kleine onzichtbare werelden die ik betrok op mijn eigen onzichtbaarheid al die jaren. Nu kwam die aan de oppervlakte: mijn jeugdjaren als ik aan zee was bij Murcia, de ervaringen op Texel in de natuur. Ik vond de noodzaak van mijn werk in het laten zien wat je met het blote oog niet kunt waarnemen, het leven in de diepzee waar je geen vermoeden van hebt, de minieme sporen in planten, bloemen, wortels en kleuren die je niet kunt zien maar die je moet bedenken en fantaseren. Door Anne Marie Spijker van NAU heb ik het tekenen herontdekt. Ik had een fijne groep deelnemers om me heen met kunstenaars als Ineke Damen en Agatha van Amée. Het was een inspirerende tijd.’

In 2018 sloot Susana Mulas Lastra de Nieuwe Akademie Utrecht succesvol af. Door alert te reageren op open calls en het doen van voorstellen aan expositieruimtes en contacten via sociale media bouwde ze aan haar netwerk. De professionele kunstwereld bleek ontvankelijk voor haar tekeningen in zinderende kleuren van natuurlijke werelden. Juist doordat ze bijna onwerkelijk aandoen zijn ze zo overtuigend als zelfstandige kunstwerken.
Je kunt de werkelijkheid niet zien zoals Susana Mulas Lastra die in haar tekeningen met haar verbeelding intensiveert. Typerend is haar studieuze benadering. Ze deed masterclasses tekenen bij Roland Sohier en Robbie Cornelissen, volgde een workshop schilder- en tekenmaterialen bij Verfmolen ‘De Kat’ in Zaandam onder leiding van Pieter Keune, doorliep het mastertraject Drawing Inventions Academy van Arno Kramer en een seminar grafische technieken van het Grafisch Atelier Alkmaar. Om de professionalisering van haar beroepspraktijk te verbeteren deed ze aansluitend op NAU de Route Ondernemerschap van Stichting Cultuur+Ondernemen.

Die voortdurende verdieping van haar praktijk leidde onder meer tot het project Science Encounters Art in 2017 op Texel waar ze als organisator en curator bij betrokken was en het project Kunstwerk op de dijk ter herinnering van de dijkversterking in opdracht Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. De wisselwerking tussen kunst en wetenschap die vanuit haar persoonlijke achtergrond een vanzelfsprekend karakter heeft, leidde ook tot haar bijdrage aan het tijdschrift Antarktikos van Esther Kokmeijer waarvan het tweede nummer was gewijd aan ‘Light and Shadow’ waarvoor ze de serie tekeningen Life Beyond Light maakte over organismen die in het donker onder het ijs leven. Dit jaar nog was ze actief betrokken bij de groepstentoonstelling Sensitive Values in de Vishal in Haarlem. Ze neemt regelmatig deel aan de exposities van het Tekenkabinet georganiseerd door Manja van der Storm, is kunstenaarslid van Arti et Amicitiae in Amsterdam en van Kunstenaars Centrum Bergen.

Na dertien jaar op Texel besloot het gezin het eiland weer te verlaten en ze vestigden zich in Heiloo. Daar werkt ze dagelijks in haar compacte werkruimte aan tekeningen die een onvermoede natuur in ongedachte kleuren aan het licht brengen en die een bevestiging zijn van het belang van haar zo lang uitgestelde kunstenaarschap dat ze nu volop weet waar te maken. 

‘Ik heb ervoor gekozen om schoonheid te laten zien, van het vrouwelijke in de natuur en van de vrouw die ik ben. Waarom vinden we iets mooi? Dat is de erkenning van wie we zijn zoals ik dat terugzie in het werk van kunstenaars als Fransje Killaars, Kinke Kooi en Afra Eisma. De tekening leeft in mij, zonder dat ik het echt weet totdat ik de tekening maak. De tekening laat mij zien wie ik ben. Ik volg de milieufilosofie van Glenn Albrecht met zijn opvatting over het Symbioceen die een andere menselijke omgang met de natuur veronderstelt waar we alleen door bewustwording gehoor aan kunnen geven. Daaraan wil ik, op een andere manier dan alleen door activisme, mijn bijdrage leveren via mijn kunstenaarschap. Volgend jaar ga ik met Heleen Abma en Arike Gill, die ook bioloog is, daar het project Be(ing) Earth aan wijden. De vraag is wie we zijn en wat we hier doen. Daar moet je proberen antwoord op te geven en dat kan door met elkaar samen te werken.’