Een dag uit het leven van het normaalste gezin in Nederland

Kunstenaarsduo Witte van Hulzen en Sander Breure creëerden de performance Het Familieportret, naar aanleiding van het doorsnee Nederlandse gezin. De gegevens over het gemiddelde gezin zochten zij bijeen met behulp van het Centraal Bureau voor Statistieken en het maken van geluidsopnamen bij dit soort ‘normale gezinnen.’ Vanuit dat startpunt schreven Breure en van Hulzen de tekst voor de performance die door de vier acteurs: man, vrouw, meisje, jongen, zeer geloofwaardig en eigenzinnig ten tonele werd gebracht in het auditorium van het Stedelijk Museum Amsterdam. Het Familieportret is daarmee een documentair theaterstuk, waarin het script sec opgevoerd wordt, zonder veel fysieke expressie, contact met het publiek, andere acteurs, of met de objecten in het speelveld. 

Het verhaal van ‘het gezin’ vertelt een dag uit hun familieleven. Een normale dag uit het leven van doorsnee mensen begint bij tanden poetsen en eindigt met TV kijken op bed. Dit te midden van geabstraheerde, geometrische objecten die op een symbolische manier, losgekoppeld van hun functionaliteit, een huiskamer vertegenwoordigen: behang, kleed, eettafel, trap, laminaat, muziekboxen. 

Het publiek zit rondom het speeloppervlak, geen klassieke zaalopstelling. Soms staan vader en kind pal voor je gezicht, soms hoor je enkel stemmen, omdat de acteurs op dat moment niet binnen jouw gezichtsveld ‘opereren’. 

Na het zien van de voorstelling dacht ik: ik word nooit moeder, niet zo, niet met zo’n man, niet met zulke kinderen. En: ik was echt niet zo’n kind! Het gemiddelde gezin is verschrikkelijk! 
In de dialogen komt menig discussie aan bod, voornamelijk over het gebruik van de televisie of de Ipad. Moeder, werkeloos tegen wil en dank, is uitgeblust en gaat de discussies maar half aan, meermaals tikt ze gefrustreerd met haar tenen tegen het laminaat of ziet ze geen andere uitweg dan haar baldadige zoon naar zijn kamer te sturen. Dit gaat er niet altijd even didactisch aan toe in huize modaal: zoon stompt dochter op haar hoofd, waarop moeder in eerste instantie in rust wilt uitleggen waarom ‘we dat in dit huis niet doen’. Zoon luistert niet, waarop moeder vraagt of hij in zijn gezicht gestompt wil worden. De overvolle zaal lacht. Het is absurd. De meeste moeders in de zaal lijken dit tafereel van vermoeidheid en frustratie te herkennen. 

De acteurs maken op het podium geen ‘echt’ contact, zo raken ze elkaar niet aan en kijken ze langs elkaar heen: staren vaak wezenloos voor zich uit. De omhels-, stomp- en kusgeluiden suggereren een mate van fysiek contact. Het wekt de indruk dat er vier personen in hetzelfde gezin voornamelijk langs elkaar heen leven. 

Er kunnen verschillende vragen gesteld worden naar aanleiding van de performance: Is het echt zo dat kinderen niet meer kunnen spelen zonder spelcomputer? Zou het waar zijn dat je liefdesrelatie nivelleert tot het praten over het televisiegebruik van ‘de kinderen’ en ‘Is de bloemkool al klaar?’ Zijn meisjes altijd braver dan jongens? 

Tevens zijn er ook conclusies te trekken. Man werkt, vrouw zit thuis: in het doorsnee gezin hebben we te maken met een traditionele rolverdeling. Kinderen discussiëren meer met hun moeder dan met hun vader, maar hij speelt dan ook een minder aanwezige rol in de routine van alledag. Ouders verbazen zich iedere dag over hun eigen kinderen. De kinderen pesten elkaar. (dat schijnt gezond te zijn voor later). 

Aan de oppervlakte gaat de tekst over dagelijkse gebeurtenissen, maar de onderliggende beslommeringen van de dag raken een dieper maatschappelijk gewicht. Moeder zit midden in het chaotische traject van het aanvragen van een werkeloosheidsuitkering. Als het aankomt op socialmedia, televisie en apps moeten de kinderen heropgevoed worden: hierbij zijn sms-termen verweven in het dagelijks taalgebruik van het gezin. Het laat een micro opname zien van de globale problemen als de individualisering en digitalisering van de samenleving en de economische crisis. Daar tussendoor vraagt de man aan de vrouw of zij de kip gaat aansnijden, of dat hij dat zal doen…

Het lijkt allemaal zo ontzettend triviaal, maar clichés zijn niet voor niets clichés. Een doodnormale dag uit het leven van een gemiddeld gezin zorgt voor hilarische dialogen tot tenenkrommende situaties. Situaties die je op een romantische avond zwierig, verliefd en aangeschoten op het terras met je geliefde samen zweert nooit met elkaar te beleven, ook niet als er ‘later’ kinderen zijn. 

Na de voorstelling blijkt, na hier en daar wat rondvraag, dat iedere toeschouwer wel iets van de vier personages in zichzelf herkent. De een identificeert zich met de vader die met lede ogen zijn gezin gade slaat, de ander herkent de broer-zus ruzies van vroeger aan de eettafel, de dame naast mij bespeurt overeenkomsten in de vermoeidheid van de moeder, die aan twee handen en benen niet genoeg lijkt te hebben, met haar eigen ouderschapspraktijken. Veel herkenning, maar niemand vindt zijn eigen gezinssituatie normaal, of doorsnee. Het is daarmee veilig te concluderen dat wanneer het je eigen gezin betreft je met liefde de kip aansnijdt voor man en kinderen, en dat dit in jouw eigen huis minder clichématig aanvoelt dan op het toneel in het Stedelijk Museum Amsterdam.

Aanstaande zaterdagmiddag wordt deze indrukwekkende performance nogmaals opgevoerd in het auditorium van het Stedelijk. Tussen de performances door (van 1 t/m 4 mei) is de installatie Woonkamer van Witte van Hulzen en Sander Breure doorlopend te bezichtigen. 

Acteurs:
Jessica Zeylmaker
Martijn van der Veen
Dunja van der Velde
Titus Schutte

Fotografie: Ernst van Deursen voor het Stedelijk