Het schild van Cindy Moorman

Hiromi Tsuchida maakte in de jaren ’70 en ’80 een serie foto’s van de mensenmassa in japan. Iedere foto stond tjokvol mensen, of het nu bij een zwembad was, op straat, een park of een feest. Iedere foto kent een gevoel van geordende  herhaling, hoe de mensen relateren aan hun sociale omgeving. De groep is er een verplichting. Japanners worden binnen het schoolsysteem en hun superieuren behandeld zoals een tuinman zijn heg bijhoudt, alles wat uitsteekt wordt afgeknipt 

(volgens Karel van Wolferen)

Nederland daarin tegen beroemt zich op zijn individualiteit. Zelfs onze botheid, de onbeleefde manier waarop we eerlijk zijn, waar voor je eigen mening uitkomen boven beleefdheid gaat, we zijn er trots op. 
Wij zien onszelf als grote individuen, typisch Nederlands; we zien onszelf als gastvrije, open aardige mensen, iets om trots op te zijn. Er is een groot verschil in hoe we onszelf zien en hoe we door andere worden gezien of wie we misschien wel werkelijk zijn, Zo noemt schrijver Elias Canetti ‘de dijk’ als het nationale symbool voor Nederland. De dijk een streep

Holland moest het land dat het bewoont eerst op de zee veroveren. Het lag zo dat de Nederlander het door dijken tegen de zee moest beschermen. De dijk is het begin en het eind van zijn nationale leven. De massa, de mannen vereenzelvigt zich met de dijk. De dijk blijft in hun geest bestaan tot hij weer werkelijkheid wordt. De Hollander voelt altijd het gevaar in de rug. De zee was voor hem nooit geheel onderworpen want de Hollander zeilde over de zee naar alle uithoeken van de wereld maar thuis kon ze zich tegen hem keren. 
De Nederlander voelt zich bedreigd, door het water, 
de Nederlander is een bange man, aldus Canetti 
Je zou kunnen denken dat achter die streep eenheid heerst,
maar de dijk als symbool is een streep, een streep verdeelt, het kent twee kanten, meer ‘zij en wij’ dan een eenheid, 

Daartegenover staat het individu, aan wie Canetti het ‘staan’ als kenmerk geeft: de trots van de mens die staat is dat hij vrij is en tegen niets aanleunt.  Hoe rustiger hij staat, hoe minder hij zich omdraait en naar verschillende kanten uitkijkt des te zekerder is de indruk die hij maakt. Hij vreest zelfs geen aanval in de rug, waar hij toch geen ogen heeft. Een zekere afstand tot de mensen om hem heen geeft de staande meer aanzien, iemand die alleen, door een bepaalde afstand gescheiden, tegenover vele anderen staat, lijkt bijzonder groot, alsof hij daar alleen staat voor hen allen tezamen.

De staande mens, ik zag hem op het schild, tijdens een performance van Cindy Moorman.
Maar een mens op het schild hijsen wordt altijd een drama. Niemand is bestand tegen de idealisering van die plek op het schild. Zelfs de grote schrijver Canetti wordt in zijn biografie een kleine giftige rat genoemd, een mensenhater. Canetti staat op het schild als schrijver maar tuimelt er van af als mens onder mensen. De mens op een schild is een tuimelaar, hij is groots en klein, want mens.

Untitled (loskomen), 2013 performance Museum voor Moderne Kunst Arnhem NL

De schrijver Beaudelaire maakte graag een wandeling en liet de menigte aan hem voorbij liet trekken. Hij was, zou je kunnen zeggen, een staande mens, observerend en niet bang voor de massa. Hij staat los staat van deze menigte, wilde er niet bij horen 
De performance van Cindy Moorman beleefde ik in de het kunstenaarsinitiatief W139. Een groep mensen staat in een cirkel rond een grote ronde schijf, een jongeman staat op die schijf, een schild. Hij werd heel rustig, heel langzaam omhoog getild. De schijf helde iets naar rechts omdat de lengte van de dragers niet helemaal precies gelijk was. Stilgezet in de tijd, heel traag, heel langzaam
Het was een beeldhouwwerk, een sculptuur
Het verheffen van de mens vindt plaats om hem een plek te geven in de eeuwigheid, en de grootsheid van die persoon te laten zien, die ene kant. 

Zoals de Zuil van Trajanus een heerser laat zien op een intens hoge sokkel, het unieke van deze individu met zijn macht en zijn oorlogen.  

In Nederland kennen we het standbeeld van Willem III van Oranje-Nassau  van Toon Dupuis uit 1921. De man zit te paard, een klassieke manier om je boven de massa te verheffen, en deze heerser te paard staat op een waanzinnig lelijke, hoge bakstenen sokkel. De sokkel kent verticale versiering, als de armen van de mensen die het schild omhoog tillen. Het standbeeld staat daar voor de eeuwigheid, aan de grootsheid van prins Willem van Oranje valt nooit meer te twijfelen.
De mens is verdwenen, het is vooral de sokkel die we zien.

Een schild dient ter bescherming, als afweer. Zet je een mens op een schild, dan wordt het schild een voetstuk, een sokkel. De mens die Cindy op een sokkel zet is geen heerser maar juist een gewoon mens, even, heel even wordt hij verheven. 
Deze sokkel doet me meer denken aan de tijd dat de wereld plat leek te zijn en iedereen angst koesterde voor de rand, de zeilers op weg naar de horizon waren de meest dappere mensen van hun tijd, ze voerden in feite hun ongeluk tegemoet in de hoop dat de kennis die ze hadden niet zou blijken te kloppen. Alsof je net als Icarus tegen de zwaartekracht in wilt denken. Je valt te pletter.
In de boeken van Terry Pratchett ziet de wereld er uit ziet als een platte schijf die rust op het schild van een gigantische soepschildpad, gedragen door vier olifanten die door de lege ruimte op weg zijn. De schildpad is zo’n 15.000 kilometer lang, met ogen als oceanen en een brein met de afmeting van een land. Hij is bedekt met sterrenstof en kosmisch gruis dat kleeft aan  zijn geschubde lijf. 
De zon van de schijfwereld is klein en cirkelt dwars op de zwemrichting van de schildpad om het stelsel heen. Een van de olifanten moet steeds even een poot optillen om het zonnetje ongehinderd zijn baan te kunnen laten vervolgen. In de verbeelding van Prachett zijn we allemaal nietige wezens op een giga grote platte schijf.
In de verbeelding van Cindy Moorman wordt er even een van ons, een gewoon mens op een schijf gehesen. 
stap je eraf dan  wandelt je net als Beaudelaire verder, je kijkt naar de menigte, op afstand en onbevreesd.

Why be happy if you could be normal? Die tijd is voorbij.

Tijdens de Friday Night aanstaande 6 mei presenteert Hanne Hagenaars haar nieuwe boek Geen Wolk, hoe kunst mijn leven redde. Een boek over fotografie, beeldende kunst en persoonlijke verhalen uit Hagenaars leven. Tijdens de avond leest Hans Aarsman (fotograaf, schrijver) een introductie voor, bespreekt Miek Zwamborn (schrijver, kunstenaar) verschillende delen van dit diverse boek en is er een speciale performance van Geo Wyeth (kunstenaar). Vrije toegang met een entreebewijs voor het museum. Voor programma klik hier.