‘Wat kan mij het schelen dat het al gedaan is’
‘Wat kan mij het schelen dat het al gedaan is: ik wil het doen. Als het voor de kunstgeschiedenis gemaakt wordt, is het nep.’
De uitspraak van schilder Philip Akkerman bekleedt, samen met gezegden van de 27 andere exposerende kunstenaars, een muur bij De Meest Eigentijdse Schilderijen Tentoonstelling in het Dordrechts Museum. De woorden voelen passief-agressief aan, alsof iemand hem bekritiseert op het feit dat hij zo’n ‘ouderwetse’ techniek hanteert en hij zich genoodzaakt voelt om zijn passie voor het schilderen te verantwoorden.
En, nu speel ik de advocaat van de duivel, waarom zou je ook in godsnaam voor het eeuwenoude ‘pigment op een plat vlak’ kiezen? De wereld waarin we leven lijkt steeds sneller om haar as te draaien. De huidige beeldcultuur, gedomineerd door Instagram, YouTube en Snapchat, bestaat uit gehaaste beelden die als eendagsvliegen voorbijrazen en een vroege dood kennen. Afspiegelingen van de werkelijkheid zijn met een druk op de knop gemaakt en iedereen kan tegenwoordig diezelfde reproductie met een handomdraai manipuleren. Een fysieke kwast hebben we daar niet meer voor nodig. Past zo’n traag en arbeidsintensief medium als het schilderen dan nog wel bij deze tijd?
Om mijzelf direct onderuit te halen: zou het onophoudelijk mengen van het perfecte korenbloemblauw en het verplicht wekenlang moeten wachten tot de klodder olieverf droog is, juist niet het perfecte antwoord zijn op die razendsnelle beeldcultuur? Misschien hebben we in deze drukke tijd wel heel veel behoefte aan hetgeen dat we zijn kwijtgeraakt in het dagelijks leven: ruimte voor vertraging. Het schilderij aan de wand, het product van bezieling en contemplatie van de maker, maakt de tijd tastbaar voor de beschouwer. En daar moet een moment voor worden genomen. Deze sereniteit die de schilderkunst zo waardevol maakt, raakt in de enigszins chaotische tentoonstelling in het Dordrechts Museum soms zoek, maar de individuele kunstenaars weten de voortdurende kracht van het medium toch verfijnd te benadrukken.
In een van de zaalteksten bij De Meest Eigentijdse Schilderijen Tentoonstellingwordt getwijfeld of (schilder)kunst de juiste wijze is om een geëngageerde thematiek te vertolken. ‘De vraag is of beeldende kunst eigenlijk wel een goede manier is om maatschappelijke thema’s te agenderen’, staat er geschreven op de muur. De kritiek luidt dat een schilderij langzaam is en indirect op de wereld reageert. Enkele meters verder hangt het kunstwerk ArabSpring. On Their Way to the Revolution, Syria 2011 van Ronald Ophuis. Het gigantische canvas (3,5 x 5,25 meter) toont juist aan dat een schilderij zich wel degelijk leent voor het verbeelden van maatschappelijke onderwerpen. Door het omvangrijke stuk linnen is het voor de beschouwer onmogelijk om het werk in één oogopslag te kunnen bekijken en ben je genoodzaakt om het tafereel geleidelijk met je blik te ontdekken. Langzaam heeft in dit geval geen negatieve connotatie: een schilderij laat de beschouwer de tijd nemen om de wrede oorlogssituatie te laten bezinken. Een documentaire-foto is snel gemaakt, maar de vertraging en toewijding bij het maken én zien van een schilderij biedt juist diepgang en toont bewijs van weloverwogen reflectie, eigenschappen die voor zware thema’s juist waardevol zijn. Een ander voorbeeld hiervan is RaQuel van Haver. Haar werk Hookers in toilets hangt aan de andere kant van de tentoonstelling – de werken zijn klaarblijkelijk niet ingedeeld op thematiek – maar legt ook een confronterende thematiek bloot. Vluchtelingen, prostituees, straatjongeren of andere mensen in moeilijke situaties, worden verfstreek na verfstreek op jute verbeeld. De schilderingen, soms vermengd met stukken touw en gips, worden hierdoor bijna sculpturaal, misschien zelfs monumentaal. Van Haver en Ophuis zorgen er met hun werk voor dat degenen die zo vaak weggestopt worden toch een stem krijgen.
In de aandacht van Ophuis’ toetsen herken ik iedere keer opnieuw de overpeinzingen van de maker: het continue zoeken naar een bijna vloeibare grens tussen het gedegen overbrengen van een beladen thematiek en het net té fraai schilderen van een werk. In zijn schilderijen moet immers opvallen hoe het slachtoffer en de dader in een beeld gevangen zijn, zonder dat de gedachte ‘goh, wat kan deze kunstenaar toch prachtig schilderen’ overheerst, aldus de kunstenaar. Dat de kleur van de ogen van de gevangene uit dezelfde verftube komt als het geweer waarmee hij later geëxecuteerd wordt, is een tragisch en prachtig cadeau dat zijn schilderkunst de kijker geeft.
Ook is er Gijs Frieling, een kunstenaar die op zijn beurt weer een andere kwaliteit van het schilderen toont: het visualiseren van persoonlijke gedachten en daarmee het bieden van een andere blik op de wereld. Bij de entree naar het restaurant van het Dordrechts Museum heeft de kunstenaar ieder stukje muur opgevuld met krullende octopustentakels, punten bosbessentaart en rode kolen, omgeven door zijn karakteristieke organische kleurvlakken, ditmaal in bruinrood. Vandaag gebeurt het delen van voedsel onder #foodporn of #instayum (ik verzin dit niet). Met een iPhone genomen foto’s worden, al dan niet met filter, binnen één druk op de knop verspreid onder volgers. Het surrealistische droombuffet dat Frieling de kijker voorschotelt, lijkt een subtiel tegengeluid te bieden aan de dertien-in-een-dozijn cappuccino’s met cacao hartjes. Voor de kunstenaar staat het vervaardigen van een schilderij gelijk staat aan het visueel maken van een innerlijke voorstellingswereld. Een wereld die in je verbeelding nog diffuus is, maar verfstreek na verfstreek zichtbaar wordt gemaakt. Het ei-tempera maakt het mogelijk om herhaaldelijk aanpassingen te doen in de eerder gezette toetsen, om langzaamaan de beoogde afbeelding te kunnen ontsluiten.
‘De Meest Eigentijdse Schilderijen Tentoonstelling’ is tot en met 7 oktober te zien in het Dordrechts Museum. Kijk hier voor meer informatie.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl