Van liefhebber tot vriend

 

Richard Long, Circles and mud drawing, 1993

Het is 1976. De Nijmeegse Gerard Vermeulen is smoorverliefd op een Deense schone. ‘Zoals liefde altijd alles doorspoelt in je leven, was het de liefde die me naar Denemarken bracht.’ Op een dag bezochten ze samen het Louisiana museum voor moderne kunst, ten noorden van Kopenhagen. ‘Het museum ligt op een klif, en vanuit daar overzie je direct de oevers van de Sont. Alleen dat aanzien was al adembenemend.’ Binnen werd er werk geëxposeerd van de grootste meesters van de moderne kunst, Giacometti, Schoonhoven en Alexander Calder, maar slechts één van de kunstwerken in het Lousiana museum stal, net als zijn vakantielief, Vermeulens hart.

Vermeulen vertelt: ‘In een afgesloten ruimte hingen drie gigantische werken van Morris Louis. Daarvoor, op de grond, lag stomweg een cirkel van stenen. De stenen waren afkomstig uit de Sont, die ik zojuist nog bewonderd had op de klif. Afgeronde stenen, niets bijzonders. Ik snapte er niets van. Zo eenvoudig, zo sterk. De cirkel van stenen was zelfs zo krachtig dat het de agressie van de enorme schilderwerken van Louis kon weerstaan.’ Het kunstwerk wat Vermeulen omschrijft, blijkt een werk uit handen van de fameuze Land Art kunstenaar Richard Long te zijn. Een naam die Vermeulen al snel vergat, maar een beeld dat voor altijd op zijn netvlies bleef staan. Een jaar later keerde Vermeulen terug naar het Louisiana museum om zich nogmaals te verenigen met de cirkel, maar het derde jaar was het kunstwerk verdwenen.

Ik snapte er niets van. Zo eenvoudig, zo sterk.

Jaren later, in 1985, struint Vermeulen door boekenwinkel Dekker van de Vegt, waar zijn oog valt op een dergelijk kunstwerk als dat nog steeds vers in zijn geheugen gegrift staat: de stenen cirkel uit Denemarken, prominent op de cover van een boek. Het is de catalogus die hem herinnert aan de naam van de kunstenaar, Richard Long. Vermeulen was zeer onder de indruk van de foto’s en landschappen in het boek, maar verlaat de winkel echter zonder catalogus. ‘Waarom ik de catalogus toentertijd niet gekocht heb? Ik weet het nog steeds niet. Ik was overdonderd, het was zo iets anders dan waar ik voor die tijd in geïnteresseerd was.’ Zijn voorkeur ging uit naar Matisse, Gauguin en Van Gogh, maar Long opende een deur naar hedendaagse kunst. Twijfelende nachten doen Vermeulen een aantal dagen later besluiten terug te keren naar de boekenwinkel om de catalogus alsnog te kopen. Maar tevergeefs: het boekwerk is uitverkocht, en niet meer na te bestellen.

Ik was overdonderd, het was zo iets anders dan waar ik voor die tijd in geïnteresseerd was.

Met een grote touringbus maakt Vermeulen eind jaren ’80 een trip: eindbestemming Parijs. Hij belandt in het Centre Pompidou waar hij bij toeval stuit op een vrij specifieke catalogus in de boekenwinkel. Het is exact hetzelfde naslagwerk van Richard Long, dat hij vier jaar terug bij de Dekker van de Vegt uit zijn handen had laten glippen. ‘Sommige mensen horen een stem in hun hoofd en treden dan in in een klooster, maar dit was heel profaam: Als je het nu niet koopt, dan loopt het niet goed met je af.’ En tja, als je echt stemmen in je hoofd hoort, dan blijft er geen keuze meer over. Dan moet je het kopen.

Het staat voor de start van wat uiteindelijk een enorme verzameling aan prenten van Richard Long gaat zijn.

Het reçuutje heeft Vermeulen goed bewaard, op 24 juli, iets tegen half 5 kocht Vermeulen zijn eerste boekwerk omtrent Long. Het staat voor de start van wat uiteindelijk een enorme verzameling aan prenten van Richard Long gaat zijn. ‘Van het een komt het ander, en dan loopt het uit de hand.’

Uit de hand lopen, dat deed het zeker. Vandaag de dag is Gerard Vermeulen eigenaar van 257 uitnodigingskaarten –hij heeft er slechts 5 niet-, en op 2 of 3 na, is hij in bezit van alle posters van Richard Long. Alle catalogi en boeken staan bij hem in de kast, op één na: ‘De goedkope versie kost 18.000 pond, dat heb ik niet’. En dan is er ook nog een boek met werken van Richard dat slechts verscheen in een oplage van 1. Het ligt veilig opgeborgen in de bibliotheek van New York, het mag enkel doorgebladerd worden met een papiertje tussen de vinger, zodat je vingertoppen de bladzijden niet vervuilen. ‘Ik heb het niet hier thuis staan, maar er wel in New York door heen mogen bladeren. Samen met Richard’s dochter, bekeek ik het boek van haar vader, en voor mij dat van de bevriende kunstenaar.’ Vermeulen laat zijn hoge archiefkasten met zijn door de jaren heen verzameld materiaal zien. Tegen de wand staan maar liefst 101 verzamelde prenten van Richard Long in bubbeltjesfolie verpakt op de grond, te wachten op de laatste tentoonstelling. Het is opvallend dat de verzamelde prenten nergens aan de muur hangen. Alsof het afscheid door Vermeulen al genomen is.

Het eerste échte kunstwerk van Long kocht Vermeulen eind juni 1989. Het was een prent, ergens in een veilinghuis in Duitsland. ‘Ik meen dat het ‘A Line In Japan’ was. Een afbeelding van de Mount Fuji wiens top besneeuwd zou zijn, daar omheen wilde hij een wandeling maken. Toen Richard eenmaal aankwam op de top van de berg bleek echter dat er geen sneeuw te bekennen was, toen besloot hij maar een lijn van stenen te maken.’ Twee jaar later ontmoet Vermeulen de kunstenaar voor het eerst in Düsseldorf. ‘Richard had direct door dat ik niet zomaar een groupie was, maar dat ik heel serieus met zijn werk omging.’ Ze raken aan de praat en Vermeulen wordt uitgenodigd om aan te sluiten bij het diner, waar de vriendschap tussen de twee mannen zijn oorsprong vindt.

 

Richard Long – A Line In Japan

 

Foto van het zeldzame boek in New York, Gerard Vermeulen, November 2008.

Vermeulen reist stad en land af om alle exposities met werk van Richard Long te bezoeken. ‘Bij een tentoonstelling in Londen werd ik bijna knock-out geslagen door de pracht van het werk’. Sinds 2001 beheert hij de Richard Long Newsletter waarmee hij menig fan op de hoogte houdt van de laatste ontwikkelingen omtrent Long. ‘Als Richard even vergeten is wat de titel van een bepaald werk ook al weer was belt hij me op, dan zoek ik het voor hem op in het archief.’ De vriendschap die Vermeulen en Long opbouwen is bijzonder te noemen, een gelijkwaardige respectvolle band. Tijdens de opbouw van een tentoonstelling in Kleve krijgt Vermeulen de rol van de assistent toegewezen, en reikt de stenen aan waar Long vervolgens cirkels of lijnen mee maakt. ‘Als hij vond dat het af was dan vroeg hij me naar mijn mening. Als ik kritiek had, nam hij dat ten zeerste serieus.’

Ze gaan terug naar de oorspronkelijke eigenaar, Richard Long, die de gehele verzameling terug kocht.

Met het vergaren van een mooi symbolisch getal van 101 prenten is het mooi geweest, en stopt Vermeulen zijn verzameling. Op 4 november 2016 openende de allerlaatste tentoonstelling, waar de verzameling onderdeel van is. Het was te zien in het Museum Nairac in Barneveld. Richard Long | Prenten, door Vermeulen persoonlijk gecureerd. Een laatste ode aan Richard Long. Het is treurig dat er geen enkel museum of verzamelaar is met interesse in de enorme collectie aan prenten. ‘Ze zien er de waarde niet van in, terwijl Richard zeer bewust is in de vormgeving van zijn prenten, en ook hierin, net als bij het maken van zijn wandelingen, cirkels en lijnen, alles doordacht.’ In februari 2017 sloot de tentoonstelling in Barneveld, en werden alle werken wederom ingepakt in een dikke laag bubbeltjesfolie, zoals ik ze eerder bij Vermeulen aantrof op de vloer. Vervolgens wordt de collectie naar Engeland verscheept. Ze gaan terug naar de oorspronkelijke eigenaar, Richard Long, die de gehele verzameling terug kocht. Zo is de visuele cirkel, de cirkel waar Vermeulen in 1976 door gegrepen werd, weer rond.

 

Gerard Vermeulen and Richard Long installing the work Rhine Driftwood for the exhibition Richard Long, Museum Kurhaus Kleve – photograph by PF, June 2001