IKEA, de grootste galerie van de wereld
Vroeg in de ochtend rammel ik aan mijn fietsslot, hij gaat niet open. Mijn buurman schiet me te hulp, maar komt al snel tot de conclusie dat het weerbarstige slot wat kruipolie nodig heeft. Hij loopt zijn huis in. Ik blijf buiten, want we zijn het type buren dat naar elkaar zwaait en soms na een feestje beland ik bij hem in zijn dönerzaak. Nooit geweten dat hij boven de winkel woont. Hij steekt zijn hoofd uit het raam en nodigt me binnen uit, het is koud buiten. Zijn huis is kaal. De buurman rommelt in wat oude dozen en ik staar de kamer in. Tegenover de bank, boven de schouw hangt de Roos: het meest gekochte schilderij in Nederland, misschien wel ter wereld. De Roos werd jarenlang verkocht door IKEA. 1 meter hoog, 1,4 meter breed, omlijst in een aluminium frame.
De buurman ziet me gehypnotiseerd staren in het hart van de bloem. Het schilderij heeft hij aan zijn vrouw gegeven, als teken van liefde. Duur was het wel vond hij; 50 euro op Marktplaats, maar ze worden niet meer gemaakt en zij droomde van de Roos. Dus kocht hij het voor haar, op Valentijnsdag vorig jaar. De kruipolie smeert mijn slot en ik denk op de fiets aan mijn buurman die zo zijn best deed nog een exemplaar van de Roos te bemachtigen voor zijn vrouw, zoals een kunstverzamelaar die koortsachtig opzoek is naar een bijzondere editie van Daan van Golden.
Later lees ik dat er over het desbetreffende rozenschilderij een boek is verschenen ‘In de ban van de Roos’, geschreven door reclameman Paul Mulder, die het weergaloze succes van het schilderij afschuift met het feit dat iedereen zich met de romantiek van het beeld kan identificeren. Volgens IKEA zijn er tientallen duizenden exemplaren van de Roos verkocht in Nederland vanwege het handzame formaat. Dat lijkt me een te simplistische verklaring. De Roos kostte destijds 99 euro, lees ik hier. Mijn buurman maakte al met al nog best een goede deal.
Waar is de maker/kunstenaar in dit verhaal? De Warhol van het hoge noorden. Waar ik ook zoek, ik kan de schepper van de Roos niet vinden. Als er in Nederland naar schatting al 100.000 mensen dit werk een plek in hun huis hebben gegeven, kun je per slot van rekening spreken van een geniaal werk waarachter het scherpe oog van een (onbedoelde)kunstenaar schuil gaat. Hopelijk heeft hij in ieder geval veel geld gekregen, want credits kreeg hij niet.
IKEA verkoopt abstracte werken, aquarellen, litho’s en grafische illustraties. Natuurlijk allemaal geprint op posterpapier of linnen. Een huis is pas af wanneer er aan de muur een kunstwerk prijkt, dat heeft de IKEA goed begrepen. De winkel maakt het uitermate laagdrempelig om iets te kopen en voor ieders smaak is er een werk. Niemand vraagt je wat er met het kunstwerk wordt bedoeld, en of je misschien de kunstenaar hebt ontmoet. Er zijn geen regels, geen hiërarchieën. Hier worden per dag honderden werken verkocht, omdat mensen zich er comfortabel bij voelen, het mooi vinden. Dat het niet uniek is, kan niemand iets schelen. Door aan de bezoekers te illustreren via modelwoningen hoe kunst goed te integreren is binnenshuis, durven veel mensen het aan om iets belangeloos moois te kopen. Nee, geen kunst, dat is het niet: de kunstenaar blijft meestal onbekend, net als het land van herkomst, de intentie, of andere context waar we binnen de kunst wel waarden aan verbinden.
De IKEA kunstliefhebber
Ikea Amsterdam Zuid Oost, het is woensdagmiddag 13.30. Ik moet een half uur van mezelf observeren. Ik tel de mensen op de decoratie-afdeling die een poster, of ingelijste plaat kopen; het zijn er 34. Als ik vraag naar de motivatie van de aankoop, worden kleur, formaat, ‘gewoon mooi’ en ‘het doet me aan iets denken’ als voornaamste redenen opgegeven. Ook wordt geld genoemd, want IKEA kunst is niet duur. ‘Het is een spontaan cadeau’ zei een vrouw met een schilderij onder haar arm (Lieve hemel, denk na voordat je een lichtroze aquarel van 2 meter lang cadeau doet.) Ik fotografeer de IKEA bezoekers met hun aankopen, totdat er een roodaangelopen floormanager arriveert en ik mee moet komen. Ik probeer nog te benadrukken dat hij in een van de grootste galeries ter wereld werkt en vraag hem of hij weet wie de makers zijn van de foto’s, schilderijen en platen? Het enige antwoord dat ik krijg is dat ik geen toestemming heb gevraagd aan IKEA voor het maken van de foto’s. Achter mijn schouder kijkt hij toe terwijl ik een voor een mijn foto’s wis.
De kunst van IKEA heeft indirecte een link naar de kunstwereld. Het zijn niet alleen maar zwart-wit foto’s van zebra’s en een taxi op Times Square. (De taxi is dan als enige geel gemaakt, de rest is zwart wit. Deze foto is erg geliefd). De mensen die een decoratie bij IKEA kopen hebben onbewust vergelijkbare motivaties als kunstkopers, al gaat de stijging van waarde niet op: je koopt geen zebra op canvas als appeltjes voor de dorst. Mensen voelen zich persoonlijk aangetrokken tot de afbeeldingen, met name speelt het in op romantische, nostalgische gevoelens. De koper wordt herinnert aan liefde, aan een reis die nog gemaakt moet worden, de nietigheid van het bestaan. Verstilde beelden van grote steden. Verlaten landschappen. Een wandelaar in de verte. Binnen de kunst belichamen de schilderijen van Caspar David Friedrich deze gevoelens, bij de IKEA een foto van een vlonder die oplost in een groot, verstild bergmeer. De roze aquarel van een elegante dame zonder gezicht doet met denken aan de mode-aquarellen van Piet Paris. De poster met kleurrijke, gerangschikte vlinders herinneren aan de kunstwerken met vlinders van Damien Hirst. Gelijk bij binnenkomst is er een typisch behang te koop dat doet denken aan de kunstwerken van Jan van der Ploeg. Je kunt de grote kunstenaars niet vergelijken met behang en IKEA kunst, natuurlijk niet, maar de overeenkomstige kenmerken vallen op. Het behang is een goedkope druk en de kleuren herhalen zich, in tegenstelling tot bij het werk van van der Ploeg. De ambacht, de aandacht, de concentratie die in de werken van van der Ploeg gevangen zijn, ontbreken uiteraard.
Maar toch is het geen alledaags bloemenbehang. Onbewust zijn we allemaal zeer gevoelig voor composities en thematieken die bepaald worden door de zeitgeist en is dit niet enkel weggelegd voor de kunstkenner en verzamelaar. En IKEA? IKEA heeft voelsprieten die de geest van de tijd weten te vangen.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl