Digitale kaarten in een 17e eeuws grachtenpand

Zichzelf afvragend hoe het alarm ook alweer werkt sta ik na wat geklungel met een sleutelbos uiteindelijk met kunstenaar Jasmijn Visser in het appartement waar ze 3,5 maand haar eigen studio en appartement in Berlijn voor inruilde. In een sprookjesachtig vertrek, aan de Keizersgracht in hartje Amsterdam, lijkt het alsof de tijd 300 jaar heeft stilgestaan. Hier ligt een prachtig oud visgraat parket uit de 17e eeuw op de grond en hangt psychedelisch rood jaren 60 behang – waar je ogen van beginnen te tollen – aan de muren. De douche gordijnen die het ligbad omringen zijn dan weer gewoon bij de Ikea verkrijgbaar, er heerst een mengelmoes van stijlen uit diverse tijden. Het is een jaar geleden dat Visser voor het laatst een voet over de drempel van dit appartement heeft gezet. Inmiddels, merkt de kunstenaar op, zijn er weer een hoop meubels en boeken verdwenen of op een andere plek gezet, als een organische vergroeiing.

Tijdens de rondleiding die Visser me geeft door haar tijdelijke verblijfplek staan we beiden stijf stil wanneer we de slaapkamer betreden. We bevinden ons in een kille ruimte waar boven het bed grote muurtekeningen te zien zijn van goddelijk licht dat Europa beschijnt en andere continenten in de schaduw zet. Rechts in de hoek zijn een aantal donker gekleurde slaven verbeeld. ‘Van deze bizarre tekeningen kreeg ik de kriebels, ik heb direct mijn matras naar de zolder versleept.’ Het 17e eeuwse visiebeeld en de leefwereld van Europa is een grote inspiratiebron voor Visser. Al lang is ze geïnteresseerd in oude atlassen en kaarten, die ze compleet uitpluist. Toen de kunstenaar hoorde dat het museum voor een residency iemand zocht die in het huis van van Loon wilde verblijven en werken, schreef ze direct een brief. De atlas van deze familie was de kunstenaar al vaker tegengekomen tijdens het werken aan andere projecten. Dat deze kaart detecteren al een tijd op haar verlanglijstje stond, maakt dat de residency op haar lijf geschreven was.  

Visser vertelt over de bizarre kaarten die ze in de 17e eeuwse atlas van familie van Loon terug vond. Kaarten waarin 50% fictie is en 50% op waarheid berust, hoofdlijn in het project is dan ook dat het maken van een accurate kaart onmogelijk is, fictie en waarheid is altijd verweven, ook in de kaarten van nu. ‘Het continent Afrika is op de kaarten in de atlas ontworpen naar de verhalen van een wereldreiziger die niet verder is gekomen dan de Sahara. Hier ontmoette de man verschillende handelslieden die ‘precies’ konden vertellen hoe andere landen en gebieden er op dat moment uitzagen. Dit was voor de ontdekkingsreiziger overtuigend genoeg om landinwaarts terug te keren naar Europa en zijn kaarten te tekenen, gebaseerd op slechts die informatie. De vorm van Afrika klopte redelijk maar hierin kregen ook de mythes van Leo Africanus zoals het koninkrijk van Priester Jan en de bronnen van de Nijl die tot grote meren in het Zuiden van het continent leidden, een plek.’ De vreemdste kaart die Visser tegen kwam was een weergave van de reis van Aeneas; een oud Grieks Mythologisch verhaal, gepresenteerd als waar gebeurt. Een kaart waarvan de 17e eeuwse Hollander aannam dat dit land daadwerkelijk bestond.

3,5e maand wonen in een appartement waarin het meubilair eeuwen oud is, is toch wat onwennig. ‘In het begin had ik nog het idee dat ik netjes op de bank moest gaan zitten, keurig met het ene been over het ander geslagen, of dat ik mijn thee uit een porseleinen kopje met de pink omhoog moest drinken’. Na een paar weken was die onwennigheid echter helemaal verdwenen bij Visser, wat resulteerde in fijne avonden met vrienden waarin het porseleinen theekopje werd gevuld met bier en binnen roken geen probleem was. Langzaam maakt ze het appartement tot haar eigen stek en komt ze steeds meer over de locatie en de familie van Loon te weten. Tijdens haar werkproces scant ze alle vloeren en muren en raakt ze geïnspireerd door het mooie marmerpapier uit boeken die in een kast naast de schouw staan.

Om van het appartement in Museum van Loon terecht te komen moeten we eerst een oude stal – waar na al die jaren nog steeds de typische geur van paarden hangt – en de tuin doorkruizen. Ondertussen vertelt Visser over hoe ze de archieven in is gedoken en naar aanleiding van de soms orthodoxe of juist fantasievolle kaarten, een nieuwe hedendaagse kaart heeft gecreëerd. Volgens Visser is Google Earth de nieuwe atlas, waar er in de VOC tijd gebruik werd gemaakt van een machtspositie bij het maken van een kaart, gebeurt dat nu nog steeds bij Google Earth. Alles wat in de Google zoekmachine staat, moet vervolgens in Earth op de kaart worden gebracht, zo vergelijkt ze de VOC met het politiek gegeven van Google Earth. ‘In feite is elke kaart politiek omdat de maker het altijd creëert vanuit zijn belang en perspectief. zowel de VOC als Google Earth maken hier goed gebruik van.’ Visser presenteert in drie kamers van Museum van Loon, drie science fiction ogende kaarten, iedere kaart in de sfeer van de kamer gemaakt. Net als de fysieke gelaagdheid die ze terug vond in de muren van het appartement; een muur met behang, daarop een schilderij en daarvoor ook nog eens gordijnen, heeft ze haar installatie ook gelaagd gemaakt. Zo heeft ze in de installatie – die verspreid is over de kamers op de eerste verdieping van het grachtenpand – allerlei elementen uit het appartement en de kamers van het museum gebruikt. 

Er zwemmen stukjes geanimeerd tapijt tussen de plankton – wat refereert naar het begin van de keten van alles – en het marmer papier vormt een kader van haar kaart die gaat over de Microcosmos; kaart nummer 1. ‘Als men in de 17e eeuw internet had gehad, hadden kaarten er zo uitgezien’, denkt de kunstenaar. Het is voor Visser belangrijk dat de kaarten die ze maakt gemoderniseerd zijn, meegaan met de hedendaagse digitale transformatie. Een reflectie op het 17e eeuwse wereldbeeld maar dan in een hedendaags, digitaal jasje. Het familiewapen dat vaker terug komt in de atlas van van Loon en zich kenmerkt door 2 donkere moorkoppen, krijgt in de installatie van Visser dan ook een paarse kleur, meegaand met de zwarte pieten transformatie waar vol over werd gediscussieerd toen Visser vorig jaar het appartement betrok.

Naast de kaart die gaat over de Microcosmos is er ook een kaart waarin de wereld wordt vertoond en daarnaast één die het heelal representeert. ‘De kaarten moeten toegankelijk zijn voor een ieder, daarom maak ik graag internetkunst’, stelt Visser. ‘Ik kan het steeds weer transformeren en aanpassen.’

14 treden de trap af, met de bocht mee, 14 treden naar beneden, een flauwe bocht naar rechts, rechtdoor. Eenmaal de deur uit toch maar Google Maps openen om de weg naar huis te vinden.

Bezoek tot en met 8 november de mixed media installatie; Bachelor’s Delight, van Jasmijn Visser in Museum van Loon en neem een kijkje in haar online atlas ‘Bachelor’s Delight’ en haar project site in wikipedia formaat ‘The Falklands Project’